Anadolu Selçuklu Devleti:

Selçuku Devleti, Rum Selçuklu Sultanlığı, veya Türkiye Selçuklu Devleti, El-Salaçıka el-Rüm, Selçuklu Türkiyede olan Kutlamış oglu Süleymen Şah tarafından Anadolu da, iznik başkent olmak üzere 1077 yılında kurulmuşolan Türk iran geleneğine dayalı bir Sunni islam devletidir.

Türkler Orta asyadan göç etmek zorunda olduklarından kendilerine bir vatan aramaya başlamışlardır. Bu sebeple de çevredeki yerlere akınlar başlatmışlardır. Anadoluya ilk akınlar, 1015-1018 arasında olmuştur. Büyük Selçuklular, 1040 yılında Dandanakan Muhrebesiyle Gaznelileri mağlup etmiş, bağımsızlığa kavuşmuşlardır. Çevrelerindeki bölgelere sistematik akınlar düzenleyen Türkler Anadolu hakimiyeti için Büyük Selçuklu Devleti ile Anadoluyu elinde Bulunduran Bizans imparatorluğu arasında ilk savaş, 1048 yılında gerçekleşmiş ve Pasinler Muharebesi olarak bilenen bu savaşla beraber, anadolu hakimiyeti için yapılan ilk savaş, Selçuklu zaferiyle sonuçlanmıştır.

Sultan Tuğrul un ölümüyle Alp Arslan geçmiştir. Anadolu Akınları çoğalmış, Bizansız komutan Romen Diyojen bu tehlikeyi his etmiş ve 200 000 kişilik bir orduyla başkent kostantino dan ayrılmıştır. Doğu Anadolu olan bölgesinde iki ordu 26 Agustos 1071 yılında tarihinde Muş un Malazgirt Ovasında karşılaşmış ve Malazgirt Meydan Muharebesi kesin Selçuklu Zaferiyle sonuçlanmıştır. Bu zaferle birlikte İran Horosan Azerbaycan Anadoluya göç etmeye başlamıştır. Süleyman Şah Marmara Bölgesinde Askeri faliyetlerinin sonucunda İznik i Alarak 1075 te Anadolu Selçuklu Devletini kurmuştur. l. Haçlı Seferi başlarında İznik in düşmesi üzerine Selçuklular Anadolu içlerine çekilmiş zamanla konya yı Başkent olmak üzere ayakta kalmıştır. 13. Yüzyılın başlarında Aleaddin keykubad ile Anadolunun en güçlü devleti haline gelmiştir. Anadolu Selçuklu ları 1243 te Kösedağ Muharebesinde Moğullara yenilerek İlhanlılara yıllık haraç ödeyen bir devlet haline gelmiştir. Moğulların baskılarıyla son Sultan olan ll. Mesud un ölümüyle dağılmıştır.

Selçuklular öncesi Anadolu:

Anadolu Selçuklularından önce Anadolu; Bizans Arap- Sasani mücadelerinin yaşandığı topraklardır. Yüz yıllarca savaşlar yapılmıştır. Bu savaşlar Ekonomiyi yıpratmış ticaret daralmış, üretim ve gelir düşmüştür. Nüfus azalmıştır. Bizans otoritesinin azalmasıyla yerel yönetimlerin etkinliği artmışır.  Halkın daha da ezilmesine yol açmıştır. Uluslar arası transit ticaretin Anadolu dan geçen Kuzey-Güney ve doğu batı hatları, önceden Orta Doğunun ve Levantın İslam İmparatorluğunun kontrolünde olması dolaysıyla kesilmişti. Bu durum Anadolu’yu transit ticaretin dışında bırakmıştır. Ayrıca bir ekonomi daralmaya mahkum etmiştir. Sasani imparatorluğu nun 651 yılında Raşid’in Orduları tarafından yıkıldıkta sonra Anadolu yine de politik ve sosyo ekonomik olarak rahatlamış değildir. Bu kez de Emeviler- Abbasiler devrinde Anadolu, İslam dünyasını ‚‘‘ gaza sahası haline gelecektir. Her bahar ülkesinden kalıp gelen Mücahitler, toplanma yerleri Tarsus ve Malatya’da bir araya gelecek Bizans yerleşimlerine , zaman zaman Akınlara çıkıyorlardı. Bu akınlardan bazıları Kostantiniye kadar ulaşmış ve kenti kuşatmıştır. Bu akınlar sırasında surlarla çevrili kentler kısmen korunabildiysede kırsal alan ağır şekilde yağmalanmıştır. Sonuç kırsal kesimler boşaltılmıştı.

Tarihi:

Anadolu Selçuklu Devleti:

Kuruluş Kutalmışoğlu Süleyman Şah

1075 İznik alınarak lll. Kılıç Arslan dönemi. 1204-1205 yılına kadar.

Yükseliş: Gıyasseddin Keyhüsrev ikinci saltanatı. 1205 l. Aleadin Keykubat ın ölümüne 1237 kadar.

Çöküş 1237 ll. Gıyaseddin keyhüsrevin tahta geçişi Moğol işgalinin yıkıcı baskısı altında 1308 e kadar.

Üç dönem olarak değerlendirilir. Anadolu siyasi birliğin saglanması  Danışmendi birlikleri dayanışması

1202 l. Aleadin keykubatın Erzincan Mengüçlü beyligi ilhakı 1228 Harput Sökmenoğulları 1234

Ilhakı ll.kılıç arslan Sivas- 1169 Kayseri 1175 ve Malatya 1178 ll. Süleyman Şah ın Erzurum Saltuklular 1202

Illhakı

l. Rükneddin Süleyman Şah Dönemi (1075- 1086 süleyman Şahın Babasıi Kutalmış Selçuklu Sultanı Tuğrul Bey ile Çağrı Bey in amcaoğluydu. Kutalmış büyük Selçuklu Sultanlığına geçen Alparslan’ın Sultanlığını kabul etmemiş ve onunla ile başarısız bir çatışmaya girmemiş vebu sırada 1064 yılında öldürülmüştür. Daha sonra Anadoluya gelen kutalmışoglu  Burada yanındaki Türkmen guruplarıyla birlikte kendilerine yurt edinme mücadelesi dürdürmüşleridir. Dört kardeşten Süleyman Şah hayatta kalmıştır. Bizans sınırlarında idaresini kuran Kutalmışoğlu Süleyman Şah, Bizansızlara karşı bazen Savaşarak bazen Bizans isyancılarına yardım ederek. Buyurugu altındaki toprakları genişletmeye çalışmıştır. Bizans şehirlerinden İznik İzmit i 1075 te ele geçirmiştir. Sonra Güney Marmara bölgesini 1077 özerikligini ilan etmiştir. İznik Merkezli bağımsız Anadolu Selçuklu Devletini ilan Etmiştr. Bizans Rumeli orduları komutanı Bryennios 1075 yılında İznik kütah ya arasında asi generalle karşılaşınca daha uygun şartlar teklif edilmesi üzere taraf değiştirmiş ve onun lll. Nikiforos ismi ile Bizans imparatoru olmasına önayak olmuştur. Bizansız larda göçmen türkmenlerin anadolu da boğaz kıyılarına kadar yerleşmelerini kabul etmişlerdir.

Batı sınırlarını emniyete alan Süleyman Şah, veziri Ebu kasımı iznikte bırakarak, Doğu sınırlarını genişlemek için 1084 te Çukurova Kilikya ya belkide Surye ye bir sefere çıkmıştır. Bu sefeferde Tarsus, Adana, ve Antakya yı ele geçirmiştir. Ardından da Halepi kuşatmışır.  1086 da Ayn Seylem Muhaberesi selçukların yenilgisi ve Süleyman Şah Ölmüştür.

Devlet Teşkilatı:

Anadolu Selçuklu Devleti kuruluş döneminde Türkmen beylerinin emrindeki Aşiret Savaşçılarından oluşan orduya ve bu beylerin aldığı sivil devlet yönetimine sahiptir. Devletin Kuruluşunda olduğu gibi Türkmen unsurlar Orduda ve idari yapda da Türkmen unsurların hakim olduğu ileri sürülmektedir. Bununla ilk Anadolu Selçuklu Sultanlarının az sayıda da olsa kendine bağlı gulamlardan oluşan bir hassa kuvveti olduğu kayaklarda açıktır. Baş kent iznik in Haçlılar tarafından alınması konusunda bilgi veren kaynaklar, İznik Selçuklu sarayında hazine ve ikta askerlerinin hakim oldugu bir orduya sivil devlet yönetimi ise yine gulamlıktan gelen iran kültürüne sahip unsurlarınbüyük ölçüde elinde olan merkezi bir düzene dönüşmüştür. Bu dönüşüm hakkında 1176 yılıdaki Miryokefalon Muharebesi ndesonra bilgiler bulunmaktadır. Doğan Avcıoğlu Mirkokefalon da yenilgi üzerine Konstantinopolis eçekilen Bizans ordusuna refakat etmek üzere ll. Kılıç Arslan. Tarafından üç komutan idaresinde

Ordu:

Anadolu Selçuklu ordusunuda kuruluş döneminde, sultanların özel bir muhafız kuvveti olarak hassa birlikleri olmasında karşın ordu esals olarak türkmen aşiretlerinin savaşçılarına dayanmaktadır . Anadolu Selçuklu Devleti başlangıçta hem ordu hem idare hem de günlük yaşamda bütünüyle askeri esaslara dayanmaktaydı. Ordu neredeyse bütünüyle Türkmen beylerinin yönetiminde aşiret savaşçılarından oluşmaktadır. Devlet idaresi de bu beylerin sorumluluğundaydı Fakat zamanla devlet, klasik Türk – İslam devletleri modeline yaklaştı sivil bir devlet kadrosu, buna uygun sivil bir devlet teşkilatı oluşturdu bu şekilde Anadolu Selçuklu da bir ‚‘Payıtaht‘‘ düzeni Merkeziyetçi bir devlet cihazı ‚‘İran karekterli islami sistem gelişmiştir. Önce devlet kadroları sivilleşirken Türkmen beyleri buradan çekildiler. Daha sonra Türkmen savaşçılarından oluşan ordu, bu sivil teşkilata uyacak onun geresinimini karılayacak bir yapya dönüştü

Bu dönüşüm zorunluydu. Ancak sivil devlet teşkilatı tümüyle Türkmen savaşçılılarından oluşan bir orduya uymazdı. Türkmen savaşçıların yanı sıra çeşitli etnik unsurlardan oluşan gulamlara ve ikta sahiplerne doğru bir dönüşüm olmuştur. Sivil kadrolar gulamlıktan gelen çoğu İranlı unsurlardı. Devlet yönetiminin en önemli mevkilerinde bulunan doldurduğu gibi merkezde ve eyaletlerde askeri teşkilatın önemli rütbelerinr atanıyorlardı.Olgun dönemde Anadolu Selçuklu ordusu sarayı ve Sultanı korumak  için gulamlardan oluşan güçlü bir hassa kuvvetti ikta askerleri emirlrin yine gulamlarddan oluşan özel kuvvetleri, ve yine savaş durumna baglı olarak Türkmen savaşçılardan oluşmaktadır. Harzemşahların dağılmasıyla gelen çolk sayıda kıpçak asker olmakla birlikte yine de Anadolu Selçuklu ordununda çok sayıda Türk olmayan unsur seferber edilebilmektedir. Ordunun üçte bininin ise Türkmen olmadığı ileri sürülmektedir.

Ordudaki guruplar:

Gulam: Anadolu Selçuklu Devleti kuruluş döneminde tümüyle Türmen savaşçılardan oluşan bir orduya sahiptir.

Paralı Askerler.

Toprak kullanımış

Ikta sistemi.

Mülk, Arazi,

Uluslar arası Transit ticaret.

Sosyal Teşeküller.

Kültür:

Kültür Oğuz göçleriyle , Orta Asya Türk Kültürünün, sıkı  veya gevçek bir islami anlayış süzgecinden geçmiş bir yapıları, İran kültürü ve yerli Bizans Kültürünün bir bileşkesi olarak şekillenmiştir. Sonuçta ortaya çıkan orijinal, benzersiz bir kültürel sentezdir. Doğal olarak anadolu nın bütünüde aynı kültürel yapıların görülmesi beklenemez orta Asya ve Horasan dan gelen göçebe sürücü Türkmen topluluklarının yoğun olduğu Danışmend illeri olan Tokat Niksar Sivas ve Kayseri bölgelerinde Orta Asya kültürünün Artuklu bölgesinde İslam önce İran kültürünün siyasi merkez olan Konya ve çevresi açılmnda ise orta Asya birikininden kopuk Bizans- İslam sentezlemesi denilebilecek bir kültürel yapılanış görülmektedir. Öyle ki bu durum oğullara verilen adlarda belirgin olarak göze çarpmaktadır. Hanedan ailesi Eski türk adlarını kısa sürede terk ederek oğullarına keyKavus, keykubat, keyhüsrev gibi tarihi İran efsanevi kahraman yada hükümdar adları vermeyi yeğelemişlerdir. Türkler yönünden ise henüz Orta Asya yaşam biçimini kültürel ögelerini ve inançlarını taşımaya devam eden İslam kültür ve inançlarını bütünleştürmemiş görünüm vardır. Köy yada kente yerleşenler, İran ve islam kültürlerinin etkisinde girerken halen yarı göçebe geçim ekonomisini sürdüren gruplar ise yeleşim yerlerinden uzak bol yağış alan bölgeleri yada Uçları tercih etmişlerdir.

Dil:

Anadolu nun yeni sahipleri Oğzlar ll. Ve 12. Yüzyılda Türkçeyi sadece konuşma dilinde ve sözlü edebiyat geleneklerinde yaşamaktadırlar. Bu döneme ait Anadolu da Türkçe yazılmış hiçbir eserin olmayışı, bize Oğuzların yazı dillerinin bulunmadığını gatta Kutadgu Bilig gibi dev bir eserin dilini yani Türkistan yazı dilini bilmediklerini düşündürmektedir Büyük Selçuklu Devletine hakim olan dil anlayışı, Anadolu da da değişmemiş ve iki yüz yıl yazı dili ihtiyacına Arapça ve Farzça cevap vermiştir. Bu süre içinde Anadolu Selçuklularının resmi ve edebi dili Farsça, ilim dili Arapçadır. Ibn Bibi, Anadolu Selçuklu döneminde Anadolu da beş dil konuşulduğunu belirtmektedir. Bunlar muhemelen Rumca, Türkçe, farsça ve Süryanicedir.

Toplusal yapı:

Anadolu ya kabaca 1075 civarından itibaren büyük sayıda Oğuz göçü gerçekleşmişti. Anadolu Selçuklu Devleti bu göç hareketinin sağladığı nüfus şartlarında doğmuştur. Ancak Anadolu nüfusu halen seyrektir. Hele 11. Yüzyıl boyunca Haçlı Seferleri nin ve iç çalışmaların sonucu nüfus daha da seyrelmiştir. Bununla birlikte, Mesud un Hükümdarlık döneminde 116-115 imar çalışmaları başlatılırken Anadolu Türkmenler için çok daha güvenli bir hal almıştır.yine de Türkmen nüfus çok büyük ölçüde göçebe sürücü olduğundan ekonomik ilişkilerin gelişmisi ve devlet geleneklerinin artırılabilmesi için daha fazla yerleşik tarmcı nüfus gerekmektedir. Oysa zaten önceki yüzyıllarda yaşanan Bizans Sasani ve Bizans-Arap Savaşları Anadolu Ekonomisini bir hayli daraltmıştı. Arap akınlarının ardından gelen Selçuklu akınlarrı da tarımdan beslenen Bizans kentlerini süsbütün daraltmıştır.

Sonuçta, Anadolu Tarımsal nüfusun ekonomiyi döndüremediği bir duruma gelmiş tarımsal nüfusun büyütülmesi gekmiştir. Bu gereksinimle Mesud, ll Kıllıç Arslan, l. Giyasseddin keyhüsrev ve bazı Danişmendi, Artuklu yöneticiler civar bölgelerden nüfus getiritken toprak tarım hayvanları tarım aletleri tohumluk vs. Vermişleri çalışan  üreten nüfusu genişletme çalışmışlardır.

Selçuklular Devletinde Edebiyat ve düşüncede büyük gelişmeler oldu Necmeddin İshak, Muhiddin Arabi Sdreddin Konevi Mevlana Celaleddin Rumi gibi.

Mimari:

Selçuklu Mimarisi. Ülkenin pek çok yerinde Cami han Kervansaray imaret, Köprü, çeşme ve medreseler yaptırılmıştır. Beyşehir deki Eşrefoğlu Camisi. 1296 Konyada Aleaddin camii, Karatay Medreses, ince minareli medrese, Beyşehir de Kubadabad Sarayı Niğde de Aleaddin Camii , ankara da Aslanhane Camisi, Kayseri de Huand Hatun Camii, ve külliyesi, Afyonkarahisar da Ulucami, Erzurum da Çifte minareli Medrese, Sivas ta Gök Medrese, Burucuiye Medresesi ve çifte minareli Medrese, kırşehir de Melik Gazi kümbeti. Ahlat ta Ulu kumbet ve çifte Kümbetler, ile Nevşehir de Tuzköy camii, Kızılkaya Camii ve diğer yapılar Nevşehir Kalesi vb. Çankrır da Taşmescit göstgerilmektedir.

Anadoludaki değişim.

Anadolu Selçuklu devletinin kurulması ve genişlemesi Anadolu da kendi düzenini kurması Anadolu toplumlarını, bir biütün olarak değiştirmiştir. Türkler anadoluya kitleler halinde gelmiş bu dönem yerleşmek için geldikleri 1075 ten önce Anadolu da tem taplusal yapı he nüfus yoğunluğu hem de ekonomik ilişkiler ağır bir gerilemenin sonuç tablosunu göstermekteydi. Anadolu Selçuklu nun dönemi bu durumu daha da sarsmıştır. Ilişkiler ağır bir gerilemeyi göstermekteydi ki; Haçlı Seferlerinin yol açtığı çalkantılarla bütün bu yönlerden durum kötüleşmiştir. Ancak Siyasi ve toplumsal çalkantılar Konya Sultanlığı halindeki Anadolu Selçuklu Devleti nin Anadoluda göreceli bir siyasi birlik sağlaması Merkezi bir devlet cihazı oluşturmasıyla gelişme yönüne girmiştir.

Anadolu Selçuklu nun Sarsıntılı kuruluşu şehirler terk edilmiş nüfus oldukça azalmıştır. Kentlerin devletin gelişme döneminde yeniden canlandığı yeni yeni kentlerin kurulduğu anlaşılmaktadır. Arap coğrafyacı İbn Said Anadolu da Gelişkin 24 şehrin bulundğunu belirtmektedir.

Ticaret yollarıyla biri birilerine bağlı olan bu kentlerden bazılarında nüfus 100 binin üzerindedir. İlhanlı devleti nin yıkılması ve Anadolu Üzerindeki Moğol Baskısının kalkmasıyla ortaya çıkan Anadolu Beylikleri dönemi nde anadolu Selçuklu nun iç politika prensiplerinin esasen sürdürülmesi sayesinde sosyoekonomik ve kültürel gelişme sürdürülmüştür. Arap gezgin ibn Batuta 14. Yüzyılın ilk yarısında anadolu için Refah ve Şafkat Ülkesi diye yazmaktadır. Doğu Moğol yayılması ve onların önüden çekilen kıpçaklar ın etkisi yanıda Anadolu daki belirtilen sosyoekonomik gelişmeler kalabalık Oğuz topraklarının Anadolu ya gelp yerleşmesine yol açmıştır.  Günümüz Osmanlı Tahrir Defteri üzerinde yapılan bir araştırma Anadolu oğuz boylarının Adını taşıyan 890 köy olduğunu göstermektedir.

Kaynak olarak : Wiki pedia gösterilmektedir.