İSLAMİ DÖNEM

 

Obje: Bir gümüş plaka üzerine dövülerek baskı şeklinde güneş ve ayı betimleyen, ortasında ve etrafında baskılarla dövülerek şekillenmiş güzel patinalı ve etrafında saçaklarla süslenen ancak bu saçakların mevcut olmadığı, nokta ve u şeklindeki baskıların yanı sıra, iki ay içerisinde 5 adet insan sureti tepelik olarak bilinen gümüş takıdır.

Ölçü: Çap:12,8 cm., Ağırlık:54,00 gr.

Literatür: Anadolu Medeniyetleri Müzesi, Kadın Takıları, Tepelik, Baskı Dövme, Kültür Bakanlığı Arşivi.

Tarihi: M.S. 1900 yy süs takısı, bindallı kıyafetler üstüne dövme tepelik olarak takılmış. Gümüşten oluşan bu tepeliğin etrafı küçücük halkalardan oluşmaktadır. Aşağı sarkan zincirlerden ve o zincirlerin bitişinde de birer kalp metal sonlandırılmaktadır. Tepelik yapılış

 

şekliyle de anlaşıldığı üzere Güneydoğu Anadolu Bölgesi başlangıcını oluşturmaktadır. Bu el yapısı dövmelerde üstte görülen bu tepelik sadece Güneydoğu Anadolu bölgesinde olmayıp aynı zamanda da çevre kültürlerde de bu objeyi görmek mümkündür. Bu da bizlerin bin yıllardır bu topraklarda komşu devletlerle geçmişten günümüze dek, kültürel geçişkenlik olduğunu bu coğrafyada kadim bir millet olarak toleranslı yaşama her zaman yasaksız ve hoşgörüyle bakmamızdan kaynaklanmaktadır. Ben bu sanatın topraklarımızda bakırın bulunmasıyla var olduğuna inanan biri olarak medeniyetimizin M.Ö. 5500’li yıllardan (Bakır Dönemi’nden) günümüze geldiğini bilmekteyim. Öyle ki yapıları halen aynı olan (mimarisi), tarımını çok kısa dönemlere kadar aynı yapan, Neolitik Dönem’den çok da bir büyük farkı olmayan bu toplumun kült olarak da etkilenmemesi imkansızdır. Öyle ya metalini eritmeyi bilen M.Ö. 5500 yıllarında bakırını eriten, erittiği bakırına kalay katarak tunç elde eden bu toplum neden elimizde olan bu işlemelerin ana kaynağını oluşturmasın?

Ben bu kültürün bu coğrafyada birbirilerinden etkilenerek ve bir nüyans farkıyla kendi motifleri arasında komşu olanlarla farkı koyduklarına objeye bakıldığında da, üzerindeki motiflerle ince de olsa hangi toplum ve kült tarafından yapıldığı bilinmektedir. Örneklemek gerekirse bakır Asurlar Dönemi’nde kuzeyden alınarak güneye götürüldügü Kültepe Yazıtları’nda vurgulanmaktadır. Lidar Höyük’te bulunan Nal şeklindeki 12 tane metal eritme fırınlarının anlam ve önemi ortaya çıkmaktadır. Öyle ki bakır bu topraklardan, Fırat’tan faydalanılarak aşağı bölgelere taşınmıştır. Bu da bölgenin diğer yaşayanları tarafından dile getirilmektedir. Kültepe kaynakları.

Referans: Anadolu Medeniyetleri Müzesi, Kadın Takıları.

Gerçeklilik: Kültür Bakanlığı Envanteri’nde Koleksiyoner Mehmet Ali Yaşar adına kayıtlıdır.

 

Pers Uruplarıyla Süslü Sarı Bir Kadın Takısı

 

Pers Uruplarıyla Süslü Sarı Bir Kadın Takısı

 

 

 

Obje: Yuvarlak, bir sarı metale halkalarla bağlı iki adet üçgen sarı metal, bu üçgen iki sarı metal üzerinde birinde 6 adet bir diğerinde 5 adet tura şeklinde urub takılıdır.

Detay: İran Pers yapımı, küpe veya bir kadın takısını anımsatmaktadır.

Hakkında: Çapı 8 cm. olan bir tepelik, Arapça yazısının üzerinde olması İslami tarihten sonrasını işaret etmektedir. Bu da M.S.’sını göstermektedir. Ancak; Arhenmendi ve Sasanilerin bu bölgede hüküm sürdürdükleri M.Ö. 500- 600’ lü yılları da göz önünde bulundurmak gerekmektedir. Persçe urub yazılı metal olarak sarı metal karışımı olan bir kadın takısı. M.S. 1900

1. , 8 cm çapında olan ve bu yuvarlak sarı metale bağlı olan üçgen şeklindeki üzerinde de 5 ve 6 liranın (Urup) bağlı olduğu görülmektedir. Farsça yazılar mevcuttur. Bu bölgede Perslilerin de yaşadıkları ve bölgeye zaman

 

zaman hâkim oldukları ancak kült bakımından da birbirilerinden alışveriş yaptıkları bir gerçektir. Bu medeniyetlerin hepsinin geçmişinde Neolitik toplumun bir başlangıcı vardır.

Üzerindeki  çıkıntılar  bir  önceki  alınlık  olarak  anlatılan takının aynısında mevcuttur. İçinde telkâri sanatı mevcuttur. Baskı yapımı hemen hemen çok yerde aynıdır. Bu da bize bu coğrafyanın ne denli medeni olduğunu ve kültür düzeyinin senden benden olmadan toleranslı olduğunun bir neticesidir.

Tarih: M.S. 13. yy’dan 19. yy’a.

Ölçü: Çapı: 8 cm. 5X5,7 cm., Ağırlık: 56,16 gr.

Literatür: Achemendi ve Sasani Pers kadın takıları hakkında.

Referans: Anadolu Medeniyetleri Müzesi kadın takıları hakkında.

Gerçeklilik: Kültür Bakanlığı Envanteri’ne Koleksiyoner Mehmet Ali Yaşar adına kayıtlıdır.

Kırmızı Taşlı Küpe

 

Obje: Bir damla metal tel üzerinde güneş biçiminde 8 köşelidir. Her köşesi açık 10 eşit yuvarlak metalle ortadaki kırmızı parlak cam veya taşı sarar. Damla telin iki tarafında onar halka telle desteklenen ve en üstte bir papatya çiçeği ve ortasında metal bir gülle sonlanan 1 cm büyüklügündeki değerli taşı taşıyan istisnai bir küpe.

Detay: Damla şeklinde, kırmızı taşlı bir kadın küpesi.

Materyal: Bronz, gümüş.

Hakkında: Bir damla metal tel üzerinde Güneş biçimindeki 8 köşeli olan ve her köşesi açık olan. 10 eşit yuvarlak metalle ortadaki kırmızı parlak Cam veya taşı saran, Damla telin iki tarafında 10’ar halka tellerle desteklenen ve en üstünde bir papatya çiçeği ve ortasında metal bir gülle sonuçlanan 1 cm büyüklüğündeki değerli taşı taşıyan istisnai bir küpe.

Kırmızı taşlı bir takı küpe. En: 3cm, boy: 4,5cm, cam çapı 1cm. Tel işlemeli.

Tarih: M.S. 500-1300.

Bulunduğu Yer: Kuzey Mezopotamya, Levandel, Şanlıurfa höyüklerinden.

Ölçü: En: 3cm, Boy: 4,5cm, Cam Çapı: 1cm. Literatür: Kuzey Mezopotamya kadın takıları. Referans: Mezar bulguları.

Gerçeklilik: Kütür Bakanlığı Envanteri’nde Koleksiyoner Mehmet Ali Yaşar adına kayıtlıdır.

 

Ortasında Yeşil Cam Kaşı Olan Takı Parçası

Obje: Ortası yeşil taşlı gümüş takı.

Ölçü: En: 4,8cm, Boy: 4cm, Ağırlık: 5,77gr.

Tarih: M.S. 1900.

Metaryal: Gümüş- yeşil taş veya cam.

Bulunduğu Yer: Harran Höyük.

Hakkında: Ortasında yuvarlak yeşil bir taş ve etrafı bir ip motifi ile bazeli halkalar çizilerek bazen de tüm etrafı dönecek şekilde üçgen metalin etrafının tümünü ip motifiyle geçtikleri gözlenmektedir. Üçgen olan ve üç başka sabit halkayala bir diğer objeye takılan gümüşten oluşan ve ortasında değerli cam veya değerli bir taşı bulunduran, aşağı doğru üçgenin bitiminde tekrar bir delik bulunan

 

ancak üzerinde herhanği bir şey bulunmayan bir üçgen gümüş metal kadın takısı parçasıdır.

Literatür: Anadolu Medeniyetleri Müzesi, Kültür Bakanlığı Arşivi.

Referans: Özel koleksiyonerler.

Gerçeklilik: Kültür Bakanlığı Envanteri’ne Koleksiyoner Mehmet Ali Yaşar adına kayıtlıdır.

Dökme Nazarlık Takı

Obje: Kem gözlerden korunma amacıyla kullanılan bir anahtarlık veya belirgin bir kıymetli mal taşıyıcısı.

Detay: Dökme gümüş takı taşıma aleti.

Metaryal: Gümüş.

Bulunduğu Yer: Kuzey Mezopotamya, Güneydoğu Anadolu, Şanlıurfa.

Hakkında: Ortasında bir nazarboncuğu olan gümüş bir takı. Bu takı üzerindeki motifler yuvarlak ve kareler şeklinde bezemelerden

 

oluşmakta belirgin ve kabartma şeklindedir. Aynı zamanda da kalın bir dökme tablaya sahiptir. Üst bitimde tekrar bir bağlantıyla betimlenen aşağıda ise üç delikle başka bir parçaya bağlandığı olasıdır. Üzerindeki kabartmalar ve bezemeler zamanını tarihlendirmektedir. Ana gövde dikdörtgen olup yukarıya doğru bir üçğen şeklinde taşıma bağlantılı yere kadar uzanıp son bulmaktadır. Elde veya başka asılacak bir yere tuturulması için güzel belirgin patikalı bir 1.5 cm genişliğinde bir halkayla son bulmaktadır. Karenin içersinde merkezde 0,5 cm lik bir nazar boncuğunun varlığı renkli bir cam veya taşla. Karenin motifleri her köşesinde birer yuvarlak güneşi anımsatan etrafı çiçeklerle biribirini tamamlayan, dört köşesinde de aynı motiflerin yanı sıra nokta ve ip şeklindeki motiflerle birbirilerini tamamlayan ve aşağı kısmındaki bitişte üç belirgin delikle başka bir objeye bağlandığını göstermektedir. Güzel belirgin oldukça kalın dökümlü, bir takı taşıyıcısıdır.

Ölçü: En: 4cm, Boy: 10cm., Ağırlık: 44,20gr. Bir takı parçası. Literatür: Anadolu Medeniyetleri Arşivi, Kültür Bakanlığı Arşivi. Referans: Anadolu Medeniyetleri Müzesi.

Gerçeklilik: Kültür Bakanlığı Envanteri’nde Koleksiyoner Mehmet Ali Yaşar adına kayıtlıdır.

Alınlık Alt ve Üst Kısımları

Alınlık (Kadın Takısı)

Obje: Sarı parlak metal alınlık.

Detay: Üst tarafı yuvarlak ve ortasında bir turkuaz camdan oluşan yanlara doğru üçer sıralı telkari işlemeli uçlarında birer üçgen çengeli olan bir alınlık.

Ölçü: Çapı: 6,5 cm., Boy: 24 cm., Ağırlık: 87,83 gr.

Materyal: Sarı parlak bir metalden oluşan 2 cm.’lik bir turkuaz cam, ortasında bir fole ile süslü alın kısmından saçın her iki tarafına uzatılan bir Selçuklu, Osmanlı telkari işlemeli alınlık.

Hakkında: Alınlık. Bir Osmanlı kadının takısı olan alınlık, resimdeki gibi M.S. 1900’lü yıllarda kadın takısı. Yöresel kıyafetlerin köfü kısmının alın tarafına takılan bir süs takısıdır. Üst tarafında yuvarlak olan ve bu yuvarlak sarı parlak metalin ortasında oldukça belirgin bir 2 cm çapında bir mavi boncuk etrafında zincir şeklinde işlemelerin ortasında mavi taşı muhafaza edecek sağlamlaştırılması için kullanılan bir baskı bulunmakla hemen yanlarında yukarıya doğru çıkıntılı şekillerde ve belirgin olan sarı metalden damla şeklindeki çıkıntıların üzerlerinde ince boncuklardan oluşan birer betimlimeler mevcuttur. 14 adet tümsekten oluşmaktadır. Bu tümseklerin hemen bitiminde  ince  zincirlerle  yukarı  uç  kısma  bir halkayla tamamlanmıştır, oradan üçerli sıra şeklinde küçük ortada tek dolu bir parça etrafında 4 adet içi boş olan tellerle bütünleşen ve bu bütünleşmeden oluşan parçalarla üç sıra şeklinde aşağıda bitim yeri olan üçgen şeklindeki sarı metale bağlanmakta ve ucunda bir çengel metalle son bulmaktadır. Aynısı sağ tarafında da mevcuttur. Orta üst tarafta bulunan metal mavi taşlı halkanın alt tarafı bir üçlü ince zincirle 2cm uzunluğunda bir üçgen oluşturmakta ve bitiminde bir küçük kalp metal tamamlamaktadır. Antalya Müzesi’nde aynı takıları görmek mümkündür. Tam ortasında mavi taşın bir metal çıkıntısı bulunmaktadır. Buluntu yer Güneydoğu Anadolu bölgesi olup yöresel kadın takısıdır.

Üstte tümü bulunan, alt tarafta da iki parçadan belirginleştirilen alınlık görülmektedir. Alt tarafta üçgen bitiş ve bağlı zincirlerle, üstte ortasında kocaman turkuaz camdan yapılı bir süsleme motifi. Çapı 2

 

1. olan bir Turkuaz boncuk. Roma Dönemi Erturska sanatını anımsatacak altın işlemelerinde  emsalsizolan  bir  takı örneğini görmekteyiz.

Bulunduğu Yer: Şanlıurfa, Harran Höyük.

Durumu: Kusursuz, resimdeki gibi.

Referans: Anadolu Medeniyetleri Müzesi, Selçuklu, Osmanlı, kadın akseuarları kadın takıları.

Literatür: Kültür Bakanlığı Arşivi.

Gerçeklilik: Kültür Bakanlığı Envanteri’nde Koleksiyoner Mehmet Ali Yaşar adına kayıtlıdır.

Saat Kurma Aparatı

Ölçü: Çapı: 6,8 cm., Boy: 12 cm boy.

Obje: Almanlar tarafından Doğu bölgeler için yapılmış Alman orijinli bir saat kurma aparatı. Osmanlı padişahları için yapılmış olduğu aparatın üzerinde bulunan laleden anlaşılmaktadır. Ortasındaki amblemin bir taç olması bunu kullananların krallığa bağlı şahsiyetler olduğu anlamına gelmektedir.

Detay: Oldukça belirgin çizgiler ve damla şeklindeki vuruşlu damla betimlemeler ortasında bir simgeyi anımsatan taç şeklindeki amblem. Dökme bir saat kurmalı. Doğu bölgeler için yapılmış bir Alman malı saat kurmalı.

Hakkında: Gümüş metal M.S. 1800’lü yıllarda saat kurma aleti olarak kullanılmaktadır. Oval bir gümüş metal üzerinde yine etrafı kazılı oval derin çizgilerden oluşan bir boşluk içinde bir kabartma taç sembolü ve sol tarafında sağ bitiminden sol bitimine kadar bir hilal şeklinde belirgin damla şeklindeki çukur baskılar görülmekte. Bunu takip eden S harfinde derin çizgili ortasında kalp sembolü takiben bir bitiş bağlantı deliği ikinci olarak zincirin bağlı olduğu kurma ucu bir lale biçimindedir.

Materyal: Gümüş.

Bulunduğu Yer: Şanlıurfa, Harran.

Durumu: Halen kullanılıyormuş gibi bir duygu uyandırmakta.

Referans: Anadolu Medeniyetleri Arşivi.

Litaretür: Kültür Bakanlığı Osmanlı Arşivi.

Gerçeklilik: Kütür Bakanlığı Envanteri’nde Koleksiyoner Mehmet Ali Yaşar adına kayıtlıdır.

 

Üçgen Bronz Takı

Obje: Üçgen şeklinde bir kadın takısı.

Detay: Üçgenin bir tarafında 5 adet halkayla betimlenmiş, ortasında bir  halka  metal  mevcut.  Üçgenin  sağ  tarafı  iki sabit halkayla betimlendiği gibi üst köşesinde bir metal kanca bulunmaktadır. Sol tarafında da motifler arasında iki delik göze çarpmaktadır.

Materyal: Gümüş.

Bulunduğu Yer: Şanlıurfa, Harran Höyük.

Tarih: M.S. 5.yy’ dan Selçuklu 14.yy’a kadar.

Durumu:Oldukça belirgin ve motifleri metal döküm olasılığını taşımaktadır.

Hakkında:  Üçgen  bir  takı  bronz.  Üzerindeki  motifler belirgin bezemelerden oluşmaktadır. Bir üçgen başka parçalarla birleştiğinde bir takı oluşturmaktadır. Gümüş metal olan bu takı sağ tarafında iki

 

bağlantısı  olup  altta  ise  aynı  bağlantılarla  beş  5 bağlantı bulunmaktadır. Motifler ip şeklinde olarak metal toplarla şekillendirilmiştir. Ortasında bir metal top kürenin altında bir işlemeli Yuvarlak çizgilerle süslenmiş olup hemen etrafında ki top metal yuvarlakları ip motifli yarım daire şeklindeki yarım halkalar en alt kısmında 4 yarım daire oluşturuken sağ ve sol Üçgenin içine doğru etrafında  kalın  belirgin  ip  motifler düz  şeklinde  üçgeni tamamlamaktadır.

Referans: Anadolu Medeniyetler Müzesi, Kültür Bakanlığı Arşivi.

Literatür: Anadolu Medeniyetler Müzesi, Kültür Bakanlığı Arşivi.

Gerçeklilik: Kültür Bakanlığı Envanteri’nde Koleksiyoner Mehmet Ali Yaşar adına kayıtlıdır.

Zincirli Nazarlık Kolye

 

Obje: Gümüş yuvarlak enli zincir bitiminde damla şeklinde, üzeri baklava dilimi şeklinde dövmelerle şekillendirilmiş etrafı dalgalı boyun takısı.

Detay: Daha çok nazarlık olarak kullanılır.

Materyal: Gümüş.

Tarih: M.S. 5. yy- M.S. 14. yy.

Bulunduğu Yer: Kuzey Mezopotamya, Şanlıurfa, Harran Höyük.

Durumu: Resimdeki gibi oldukça iyi.

Hakkında: Zincirli takı bir Metal kolye, zincirlerle üzerinde çapraz bezemelerin belirgin olarak damla şeklindeki bitimi bir çocuk takısı olduğunu göstermektedir. Kem gözlerden korunması için nazarlık olarak takılan bir takıdır. Gümüş metaldir. Gümüş damla etrafındaki dalgalarda ne denli kıymetli olduğunu gösteren emarelerdir.

Referans: Anadolu Medeniyetleri Müzesi metal takılar hakkında müze bulguları.

Literatür: Kuzey Mezopotamya hakkında Tarihi Atlas.

Gerçeklilik: Kültür Bakanlığı Envanteri’nde Koleksiyoner Mehmet Ali Yaşar adına kayıtlıdır.

 

Bizans Küpesi

 

 

 

Obje: İp motifleriye metal noktalara etrafı yuvarlak halkacıklarla oluşmakta iki temalı ana tema ve 5 köşeli bir tamamlama.

Detay: İki ana temalı küpe üzerinde belirgin top, ip veya boncuk motifleri yanı sıra halkalarla çevrili. Bu halkalara takılacak sarkıtlar maalesef yok. Ancak her birinde 7 halkanın olduğu görülmektedir.

Materyal: Gümüş.

Tarih: Bizans, M.S. 4-5. yy.

Durumu: Resimdeki gibi mükemmel.

Hakkında: Gümüş iki küpe takı, üzerinde ip ve metal top motiflerden oluşan belirgin bezemeler bulunan metal toplardan ve ip veya boncuk motifi olarak metal şekillerden bir gül veya çiçek motifi belirgin olarak motifle dirilenmiş ve etraflarında da 7 şer halkalarla (muhtemelen) bunlara takılan bağlantılarla ortaya abartılı bir küpe takısı ortaya çıkmaktadır.

Referans: Anadolu Medeniyetleri Müzesi Bizans kadın takıları.

Literatür: Bizans Arkeolojisi Tarihi Atlası, Kültür Bakanlığı Arşivi.

Gerçeklilik: Kültür Bakanlığı Envanteri’nde Koleksiyoner Mehmet Ali Yaşar adına kayıtlıdır.

 

Metal Gümüş Takı Merkezi Zincirli

Obje: Ucu sağ tarafa kıvrılan damla şeklindeki merkez takı.

Detay: Üzerinde 7 adet bağlantı halkaları olan damla şeklindeki bir broşa benzeyen tamamlayıcı bir takı.

Materyal: Gümüş.

 

Ölçü: 3 cm, Boy. 5 cm., Ağırlık: 10,03 gr.

Tarih: M.S. 400-900.

Bulunduğu Yer: Harran Höyük.

Durumu: Durumu yukardaki resimde göründügü gibi.

Hakkında: Damlanın üst tarafını oluşturan geniş patikada etrafında 6 adet bağlantı yerlerinin oluduğu ve bunlardan sağlı sollu 2’şer büyükçe olan bağlantılardan kalın zincirlerin geçmesine düzen veren bir takı parçasından söz etmekteyiz. Alt ucunda bile bir kancayla tekrar başka bir platforma bağlanan veya tuturulan kanca şeklindeki bağlantı yeri de mevcuttur. Bu merkez bağlantıyı oluşturan takı parçasının özellikleri ve işlevi saymakla bitmeyecektir. Belli ki gösterişi sergileyen ve bir mühendislik edasıyla dizayn edilmiş takı parçasından söz etmekteyiz. Tamamı gümüş bir materyaldan oluşan ve dış yüzeyini sıra sıra ip veya boncuk şeklindeki bir metal iple çevreleyen, ikinci sırasını top parcacıklarla çevreleyen, tekrar üçüncü sırasında da ip ancak daha belirgin bir metal ip veya boncuk şeklindeki dizaynı devam ettiren, bundan sonra da tekrar top gülleler şeklinde  içeri  doğru  tamamlayan,  bir  metal  ip veya boncuk topçuklarla 5 sıra oluşturan bir damla metalin üst tarafındaki bir yine metal topçuklarla oluşan kalp şeklin içerisinde üç adet metal yuvarlağın üzerinde yine metal bir çiçekle betimlenmiş bir süs etrafında 6 adet küçük top kümeciklerle şekillenmiş birer harika dizayn şeklindeki takı.

Literatür: Antik Kadın Takıları Atlası ve Kültür Bakanlığı Arşivi.

Referans: Anadolu Medeniyetleri Müzesi.

Gerçeklilik. Kültür Bakanlığı Envanteri’nde Koleksiyoner Mehmet Ali Yaşar adına kayıtlıdır.

 

Taşlı Metal Broş

Obje: Ortasında kocaman bir taş etrafında 14 taşla taçlandırılmış bir metal broş

Detay: Broş her ne kadar taşlı bir broş olsa da, taşları maalesef mevcut değildir.

Materyal: Gümüş.

Ölçü: Çapı: 3 cm., Ağırlık: 7,96 gr.

 

Tarih: Bizans, M.S. 500-1200.

Hakkında: Aslında ortasında kocaman bir taşla etrafı 14 ayrı değerli veya yarı değerli taşlarla çevrili olan bu broşu tekrar etrafındaki 16 yuvarlak top şeklindeki metal topçuklar çevrelemekte olup alt tarafında ince metallerle süs parçacıklarının 4 ayrı bağlantıyla aşağı sarktığını görmekteyiz. Bu metal gümüş sarkıtlar broşun alt tarafında süs çıkışları olarak görülmektedir. Tümü bir bütün şeklinde ancak taşların çıkarılmış olması ve koyubir Renk olan patinalı olan broş güzelliğinden bir şey kayıp etmemesine rağman taşlı hali insanda merak uyandırmaktadır.

Bulunduğu Yer: Harran Höyük.

Durumu: Resimdeki gibi.

Literatür: Kültür Bakanlığı Bizans kadın takıları hakkında.

Referans: Anadolu Medeniyetleri Müzesi.

Gerçeklilik: Kültür Bakanlığı Envanteri’nde Koleksiyoner Mehmet Ali Yaşar adına kayıtlıdır.

 

İkili Gümüş Küpe

 

Obje: Akıtmalı iki parçalı küpe.

Detay: Tamamı metal olan iki parçalı üst tarafı damla şeklinde, ikinci kısımsa metal ip şeklinde bağlantılarla betimlenen gümüş küpe.

Materyal: Gümüş.

Ölçü: En:1,7 cm., Yükseklik:7 cm., Ağırlık: 9,14 gr.

Tarih: 2. yy, M.S. 1300.

Bulunduğu Yer: Harran Höyük.

Durumu: Resimdeki gibi bir bütün halinde.

Literatür: Kültür Bakanlığı Arşivi kadın takıları. Hakkında: Bu objeden bahsetmek bana bir zevk vermektedir. Çünkü bu obje bir zevkle, sevgiyle ve emekle yapıldığı gün gibi ortadadır. Tamamı metalden oluşan bu küpe takı iki parçadan

oluşmaktadır. En üst yerinde kulağa takılan bağlantı yerinin hemen ön tarafını oluşturan bir üçgen betimlemeli parçanın en üstünde bir metal top ve etrafını ip motifli bir halkayla betimlendikten sonra üç yeni topla birbirine bağlanan ip metal betimleme ile damlanın hemen en altında bir çiçek formuyla metal iplerle 4 adet topçuk metal iplerle betimlenmiş bu formun etrafı dalgalı şekillerle betimlenerek alt taraftaki iki yuvarlak metal betimlemenin üzerinde yine metal topçuklar ve etrafı kalın ikili ip metal formla üstteki bağlantıyı da yine ikili ip metal formla betilemiş ve iki aşamalı askılı ikili metal formlu genli topçuk ve ip metal formlarıyla patinayı tamamlayan bir görünüme sahip bir küpe takısıdır.

Referans: Anadolu Medeniyetleri Müzesi

Gerçeklilik: Kültür Bakanlığı Envanteri Koleksiyoner Mehmet Ali Yaşar adına kayıtlıdır.

 

 

 

 

 

 

 

Kırmızı Taşlı Gümüş Küpe

 

Kırmızı Taşlı Gümüş Küpe

Obje: Kırmızı taşlı gümüş küpe.

Detay: İki parçalıdır. Damla şeklindeki gayet parlak gümüş damlanın alt tarafında yuvarlak bir betimleme içerisinde kırmızı bir akik taş bulundurmaktadır.

Materyal: Gümüş.

Hakkında: Gümüş bir patikaya sahip güzel dizan edilmiş, damla şeklindeki çift parçalı ancak alt tarafı bulunmamaktadır. İki bağlantı yeriyle son bulan etrafı dalgalı betimlemelerle süslü olan en üstte

 

yuvarlak  metal  ip  şeklindeki  betinleme  aşağı  doğru  bir damla oluşturan ve tekrar en alt damlanın geniş olan yerinde de bir yuvarlak betinlemenin içerisinde kırmızı bir akik ortası siyah olan yarı değerli taşla süslenmiştir. Yukarıda damlanın başladığı üst tarafta üç kesik ip metal şeklindeki betinlemeyle gayet parlak ve gümüş olan bir patinaya sahip olup gayet canlı ve güzel bir dizayn küpedir. Ortası kırmızı, çapı 1 cm olan, ortası delik ve yine metalden ip şeklindeki belirgin bezemeler kullanılmış ve bu ip şeklindeki metal bezemeler küpenin muhtelif yelerinde belirgin şekilde kabartmalar olarak taşın da etrafından geçerek alt tarafta iki bağlantı yeriyle de muhtemelen ikinci bir parçası vardır. Alt bağlantı plakasını oluşturan bu gümüş plakanın alt tarafı yarı oval kesitlerle 10 adet form verilmiştir.

Ölçü: En:2 cm., Boy: 5 cm., Ağırlık: 4,77 gr.

Tarih: M.S. 500-1200.

Bulunduğu Yer: Harran Höyük.

Durumu: Durumu resimdeki gibi gayet güzel.

Literatür: Tarihi Atlas, Bizans Osmanlı kadın takıları hakkında Kültür Bakanlığı Arşivi.

Referans: Anadolu Medeniyetleri Müzesi kadın takıları bulgusu.

Gerçeklilik: Kültür Bakanlığı Envanteri’nde Koleksiyoner Mehmet Ali Yaşar adına kayıtlıdır.

 

Takı Parçası 1

 

 

Metal takı parçası sol tarafında başka bir parçaya üç bağlantı yeri bulunan, ve yine belirgin bezemeler top ve bu topçukların etrafında belirgin ip metal olarak çıkıntılı belirgin bezemeler ve üst tarafta ortasında boncuk olan, aynı süsleme altında metalden bir süs oluşturulan ve etrafı yine ip şekildeki metalle tamamlanan bezeme bir takı parçasıdır.

 

Takı Parçası 2

 

Metal  yürek  takıların  tamamlayıcısı  olan  bir  yürek metaldir. Gümüştendir. İki boncukla oluşan alt tarafında bir metal yürekten oluşan bu takı parçası genelde bir tepelik veya alınlık veya göğüslük parçasıdır.

 

Yürek Takı Metal ve Boncuk

 

 

Kadın Kemeri

Obje: Tamamı gümüş olan bir kemer.

 

Detay: Takı tokası üzerinde iki mavi boncukla süslü olan telkari işçiliğiyle birbirine bağlı bir gümüş kemer.

Materyal: Gümüş.

Ölçü: En:3,8 cm, Boy: 87 cm., Ağırlık: 192,6 gr.

Tarih: M.S. 1900.

Bulunduğu Yer: Harran Höyük.

Durumu: Gayet iyi durumda, tamamı mevcut olan bir gümüş kadın kemeri.

Hakkında: Güneydoğu Anadolu yöresi. El işçilği yapılarak üzerinde çeşitli kesitlerin olduğu ve aralarında ince zincirlerin oluştuğu gümüş plakaların birleştirilerek birbirine bağlanarak oluşturulduğu ve üzerlerinde motiflerin ve bezemelerin belirgin şekillerde oluştuğu, bitiş yerinde de yine boncuk ve metal süslemelerin olduğu bir toka ve karşılığında bağlantı yeri olan bir iğne yeri haznesi mevcuttur. Tokadan itibaren 21 adet dikdörtgen gümüş plakalarla arada plakaları birleştiren telkari işçiliği ile betimlenen kemerin tokası olan en baş kısmında ince işçilik yanında ince kabartmalı olan bir işçilikle iki adet mavi boncukla taçlandırılmışır. Söz konusu olan plakaların birbirlerine bağlantıları aradaki ince tellerle tek tek birbirlerine bağlantılarının neticesinde takrar ikinci bir plaka devreye girmekte ve üzerlerindeki baskı ve ince işçilikle göz kamaştırıcı bir kemeri oluşturmaktadır. Plakalar ince deliklerle işlenmiş ve ortalarına doğru baklava dilimi şeklinde betimlenmiştir. En sonunda hafif hilal şeklinde bir tokanın takılacağı sonuçla tamamlanan kemer tokasının başladığı yerde çıkık olan takanın tokmağına takılarak kullanıldığı anlaşılmaktadır. Kadın takıları yöresel, gümüş bir kemer M.S. 1900 yy. Güneydoğu Anadolu yöresi. El işçilği yapılarak üzerinde çeşitli kesitlerin olduğu ve aralarında ince zincirlerin oluştuğu gümüş plakaların birleştirilerek birbirine bağlanarak oluşturulduğu ve üzerlerinde motiflerin ve bezemelerin belirgin şekillerde oluştuğu bitiş yerinde de yine boncuk ve metal süslemelerin olduğu bir toka ve karşılığında bağlantı yeri olan bir iğne yeri haznesi mevcuttur.

 

Literatür: Anadolu Medeniyetleri Müzesi kadın takıları hakkında Tarihi Atlas ve Kültür Bakanlığı Arşivi

Referans: Anadolu Medeniyetler Müzesi.

Gerçeklilik: Kültür Bakanlığı Envanteri’nde Koleksiyoner Mehmet Ali Yaşar adına kayıtlıdır.

 

Göbeğin Üzerinde Zincirlerle Bağlanan Takı

Obje: Göbeğin altına takılan bir Viking göbek altı takısıdır.

 

Detay: Bir Viking kadın takısının göbek üzerine zincirle bağlandığı takıdır.

Materyal: Gümüş. Ölçü: Çapı 11 cm. Tarih: M.S. 900 yy.

Bulunduğu Yer: Harran Höyük.

Durumu: Gayet iyi durumda.

Hakkında: Genellikle  Viking  kadınlarının  bellerine taktıkları bilinmektedir. Koyu bir patinası olan gümüş bir yuvarlak metal plaka üzerinde betimlenmiş olan bu harika işçilikli takı göz alıcı bir tasarıma sahiptir. Kesitlerin tüm etrafını süslediği ve 6 adet yuvarlak metal çiçeklerle ortasına doğru gelindiğinde etrafı telkari ince işçiliği üerine betimlenen baklava dilimi metal plakaların hemen ortadaki demir toplarla betimlenen yukarı ve gayet iyi görünen muazzam bir çiçek betimlemesi, ortadaki değerli bir taşla taçlandırılmışır. Alt taraflarında sarkan ve süs olarak bir güzellik katan kalp ve damla şeklindeki metal plakaların ancak üç adet üzerinde bulunduğunu bunlardan 7 adet boş olmasıdır. Bunların yanı sıra üst tarafta üç adet daha büyükçe olan bağlantı yerlerinden beli saran zincirlerle beli dolaşarak bu üç tutulan yerde dengeyi ve belin estetiğini bozmandan güzel bir anlam kazandırmaktadır. Genellikle Viking kadınlarının bellerine taktıkları bilinmektedir. Koyu bir patinası olan gümüş bir yuvarlak metal plaka üzerinde betimlenmiş olan bu harika işçilikli takı göz alıcılığını halen üzerindeki dizaynı ile dikkatleri üzerine çekmektedir.

Literatür: Kültür Bakanlığı Arşivi kadın takıları hakkında.

Referans: Anadolu Medeniyetleri Müzesi bulguları.

Gerçeklilik: Kültür Bakanlığı Envanteri’nde Koleksiyoner Mehmet Ali Yaşar adına kayıtlıdır.

 

Selçuklu Kemer Tokası

Obje: Hayvan betimlemeli, aslan şeklinde bir metal toka.

Detay: Baş tarafı, ayakları ve kuyruğu olan belirgin bir hayvan betimlemesi.

Materyal: Metal, bronz.

Ölçü: En:3cm., Boy: 2,5 cm., Ağırlık: 11,57 gr.

Tarih: M.S. 1300’lü yıllar.

Bulunduğu Yer: Harran Höyük

Hakkında: M.S. 1000-1300’lü yıllarda Selçuklular tarafından kemer tokası olarak kullanılan birer hayvan betimlemesiyle dikkat çeken bir hayvan aslan motifli bir metal koyu patinalı bilirgin olan hayvan

 

motifi  kulak  göz  burun  ve  çenesi  ayakları  ekstra  çıkık olarak betimlenmiş olan bu kemer tokasının belli bir emek ve işçilik sonucu ortay çıktığı anlaşılmaktadır.

Durumu: Durumu resimdeki gibi gayet anlaşılır.

Literatür: Bu konu hakkında en iyi bilgi kaynağı Kültür Bakanlığı Selçuklu Takıları Arşivi’dir.

Referans: Anadolu Medeniyetleri Müzesi bulguları.

Gerçeklilik: Kültür Bakanlığı Envanteri’nde Koleksiyoner Mehmet Ali Yaşar adına kayıtlıdır.

 

Amulet Nazarlık Üzeri Çizi Kazı Bezeli Bazı baskı Uygulanarak Kötülüklerden korunmak için,

 

Obje: Metal bir amulet alt tarafında 5 adet yuvarlak sallanan metal takı.

Detay: Üst taraftan iki  bağlantı  yeri olan,  boyuna takılmak için zincir yeri yan taraflardan dalgalı, üzeri kazı ve çizili olan metal amulet.

Materyal: Gümüş.

Hakkında: Nazar ve kem gözlerden korunmak için inanç ve koruma kalkanı olarak düşünülen, bunun için de bu işleri yapan insanların insan pisikolojisini ve yapılması gerekenleri, korkunun kaynaklandığı yerleri ortadan kaldırmak için epeyce emek verilerek ince bir şekillenmeden sonra üzerine tekrar rastgele işaretlenen ve karanlık kötülüklerden korunması için yapılan bir koruyucu kalkan. Nazar ve gözden korunması için yazılı koruyucu, bir plaka üzerinde iki bağlantı yeri mevcuttur. Bu oldukça kalın bir zincirle takılır. Plakanın kendisi üst bağlantı yeri düz alt uca doğru dalgalı bir şekilde yaprak şekli verilmiştir. Alt uç noktasında bir onlardan yukarı doğru ikişer olarak sallanan metal takı parçaları oluşmaktadır. Toplam 5 adettir. Plakanın tüm yüzeyi belirgin işaretlerle bezenmiş durumdadır. Herhangi bir yazı çeşidi içermemekle beraber bir çizgi şeklindedir. Kısa ve derin olan bu bezemelerin bir sihir veya korunma amaçlı olduğu sanılmaktadır.  Bunun  okunması  ancak  yapan  tarafından izah edilebilinir. Plaka gümüş metaldir. Düz ve belirgin patinalıdır.

Ölçü: En: 6,5 cm., Boy: 8 cm., Ağırlık: 22,94 gr.

Tarih: M.S. 1200-1300.

Bulunduğu Yer: Harran Höyük Durumu: Resimdeki gibi oldukça belirgin. Literatür. Kültür Bakanlığı Arşivleri.

Referans: Anadolu Medeniyetleri Müzesi bulguları.

Gerçeklilik: Kültür Bakanlığı Envanteri’nde Koleksiyoner Mehmet Ali Yaşar adına kayıtlıdır.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Gümüş metal tel işlemeli küpe, belirgin motiflerle bezeli olan ip metallerin halkalar ve bezemelerden oluştuğu görülmektedir. Araları boştur ancak bütününde yürek şeklini oluşturan bu takı parçası, metal topçukların yine metal iplerin etrafında dönmesiyle oluşmaktadır.

 

Metal Küpe

 

Metal bir küpe üst bağlantı yerinin ip motifli bağlantısının da yine ip metalle bir üst halkaya bağlandığı bir küpedir.

 

Lale Takı

Bronz laleye benzer bir kadın takısı. Üst tarafında bağlantı yeri olan,

2 cm büyüklüğünde metal bir objenin üzerinde iki delik ve bunların bitiminde de sivri birer dalga şekilli ortasına doğru ve etrafında ise belirgin kabartma düz bezeme bulunmaktadır.

 

Göğüslük Kadın Takısı

 

 

Obje: Hilal şeklindeki sarı metal üzerine ip motif ve küçük taşlarla bezeli kadın göğüslük.

Detay: İnce işçiliği ve boncuk ve sarkıt süslerin olduğu ancak sarkıtlarda asılı bir halka dışında başka bir şey olmayan, üsten de başka bir takıya üç kulpla bağlanan bir kadın güğüslüğü.

Materyal: Altın karışımı sarı bir metal.

Hakkında. Göğüslük sarı kıymetli metal üzerine üç bağlı bağlantı yeri olan metalin kendisi üstten hafifçe uçların olduğu yere doğru yukarı kalkık olan ve üst tarafı metal ip halkalardan oluşan ancak boydan tekrar bir ip metal olarak baştanbaşa belirgin kabartma bezesi olan, bu ip metalin altında tekrar halkalar şeklinde motifler olan ancak yer yer birer tane halkanın daha eklendiği ve ortada olan halkaların çoğaldığı ve bu halkaların ortasında da bir kıymetli taş olduğu ancak bu taşın yerinde olmadığı görülmektedir. Aynı sıradaki 4’lü halkaların yanında

 

 

 

bir de kıymetli bir taş göğüslüğü süslemektedir. Alt tarafı ise bir hilali anımsatmakta ve küçücük metal olan halkalarla birlikte kıymetli taşlarla süslüdür. Belirgin olarak ip metal olarak da bu göğüslük takının  etrafını  kabartma  bezemesi  olarak belirgin bir şekilde görülmektedir. Alt tarafında da muhtemelen bu göğüslüğün alt tarafa sarkan bağlantılarının bağlantı yerleri mevcuttur. 15 adet bağlantı yeri vardır. Metal muhtemelen altın karışımıdır.

Ölçü: En: 13 cm., Yükseklik: 4 cm., Ağırlık. 26,99 gr.

Tarih: M.S. 500- 1300.

Bulunduğu Yer: Harran Höyük.

Durumu: Resimdeki gibi gayet iyi.

Literatür: Metal takılar kadın takıları Tarihi Atlas.

Referans: Anadolu Medeniyetler Müzesi bulguları.

Gerçeklilik: Kültür Bakanlığı Envanteri’ne Koleksiyoner Mehmet Ali Yaşar adına kayıtlıdır.

 

Antik Askı

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Obje: Metal Askı.

Detay: Roma asker askısı.

Materyal: Bronz.

Hakkında: Asker üzerine zimmetli olan ve askerlerin elbiselerini asmak için kullanılan bir bronz. Metal askı üst tarafı kıvrık tutunacak bir kıvrımı olan ve stabil bir metal parça görünümünde herhangi bir yere asılabilecek olan, bir yan taraftan küçük bir kare şeklini oluşturan, aşağı doğru ortasında kireç ve toprak deliklerinde simetrik olarak yapıldığı bir patinaya sahip metal bir askı.

Tarih: M.Ö. 200- 300.

Bulunduğu Yer: Harran Höyük.

Durumu: Oldukça iyi durumda.

Hakkında: Asker üzerine zimmetli olan ve askerlerin elbiselerini asmak için kullandıkları bir bronz metal askı.

 

Literatür: Roma bulguları ve takıları hakkında literatür.

Referans: Anadolu Medeniyetleri Müzesi bulguları.

Gerçeklilik: Kültür Bakanlığı Envanteri’ne Koleksiyoner Mehmet Ali Yaşar adına kayıtlıdır.

 

Metal Obje

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Bir metal bronz iki bağlantı yeri olan ve üst tarafı bir baş şeklinde çıkık ve aşağı doğru biri uzun, biri kısa iki ayağı olan bir metaldir.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

COĞRAFYA

 

 

 

Paleolitik Şanlıurfa.

Topraklarında avcı toplayıcılıkla hayatlarını sürdüren bu insanlar ilk olarak yerleşik düzene geçmeden bir mabet kurmak mecburiyetinde kaldılar. Bu duruma zorlanmalarının çok önemli bir sebebi vardı. Bu insanlar ilk defa hayvanlarla temasta bulundukları için hayvanlardan bulaşan bir virus veya Bulaşıcı bir hastalık, çok sayıda insanın ölmesine sebep olmuştu. Çaresizlikten bu sorunlarına umar bir çare olsun diye arayışa giren hayattaki insanların ortaklaşa kararları sonucu ortaya çıkan tanrı arayışlarının bir sonucunda buradaki mabet kurulmuş ve T sütunları üzerinde de ölüm, Tanrı ve sonrası betimlenmiş ve ölümsüzleştirilmiştir. Henüz yazının bulunmamış olduğu bu dönem, M.Ö. 9600 yılına tarihlenir.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Üst Tarafta Fırat Kıyısında Samsat Höyük.

 

Yörede iki anlamlı ve önemli höyük. Yukarıda Lidar Höyük, alttaki Samsat Höyük’tür. Bu höyükler, Kuzey Mezopotamya’nın önemini göstermektedirler.

Kalkolitik Dönem’de elle yapılan porselenler, artık fabrika denilen döner turnikelerde renksiz olarak yapılmaya başlanmıştır. Düz ve renksiz çok sayıda seramik üretimi bunların para kazanmak amacıyla üretildiğini gösterir. Üretilen porselenler ekonomik değerler güdülerek yapıldığı için fabrika porselenleri diye anılmıştır.

 

Asur ve Samsat Hakkında

Hatti’nın mirasçıları, Kummuhi ve diğer Neo-Hitit Krallıkları M.Ö. 12. yüzyılda Hitit İmparatorluğu’nun yıkılmasından yüzyıllar sonra, Kuzey Suriye ve Güneydoğu Türkiye’deki birkaç küçük krallığın hükümdarları kendilerini Hatti Büyük Krallarının mirasçıları olarak tanıttılar.

 

Kuzi-Tesub’un  Mührü,  Büyük  Kral,  Karkamış Kahramanı, Talmi-Tesub oğlu ve Hatti’nin1.Suppiluliuma’nın büyük-büyük-büyük torunu Kuzı-Tesub’ın soyundan gelenler de Melid Krallığında hüküm sürdüler. M. Liverani (ed.), Neo-Asur Coğrafyası, Roma’da JD Hawkins tarafından Lidar Höyük’te kazılan kil sızdırmazlığı üzerine bir izlenim çizmek: Roma: Universita di Roma ‘la sapienza’,1995, pl. I: şek. C. Büyük resmi görüntüleyin.

Kummuhi Komagene olarak klasik çağlarda bilinen Karkamış ve Melid arasındaki bölgede, Fırat üzerindeki bu üç krallıkta, hem de onların batı komşusu devletlerinde Hint- Avrupa Dil Ailesinin Anadolu alt grubunun Luvi dili ve Hitit İmparatorluğu günlerinden beri kanıtlanan “hiyeroglif” yazı sistemi kullanılmış ve gökteki kuşların davranışlarını inceleyerek geleceği tahmin etme sanatı olan “Augury” gibi eski kültürel gelenekler de bölgede uygulanmaya devam edilmiştir.

 

 

M.Ö. ilk bin yılda, Hitit mirasının öne çıkmasına  rağmen, bu krallıkların nüfusu oldukça heterojendi. Sınır steli Kızkapanlı Köyü’nde bulunmuştur. İnşaat çalışmaları sırasında restore edilen barajdan sonra Pazarcık Steli olarak bilinmektedir. M.Ö. 705’te Asur Adad-Nerari Kummuhi ve Gurgum Neo- Hitit Kralıkları arasında sınırı işaret eder. Stelin önündeki yazıt Adad-Nerari’ye aitken Shalmaneser arkasına kendi yazısını ekledi. Stel, Ay Tanrısı’nın sembolü ve yakındaki Harran’daki en önemli tapınağı Kummuhi Krallığı, Türkiye ile Suriye arasında modern sınırın hemen kuzeyinde yer alır, Fırat’ın eğrisi ile doğuya dolanır ve kuzey komşusu Melidu’dan büyük bir dağ silsilesiyle ayrılır. Tarihi M.Ö. 9. yüzyıldan itibaren nispeten iyi belgelenmiştir. Ancak aynı adı taşıyan başkenti Samsat Höyük (Klasik Samosata), Atatürk Barajı’nın inşa edilmesinden sonra 1989’da önemli bir arkeolojik katmandan önce sular altında kalmıştır. M.Ö. ilk bin yıl başlarında tarihlenebilir. Daha sonraki dönemleri, Kommagene Krallığına (M.Ö. 163- M.S. 72) Nemrud Dağı’nın dağlık mabetlerinin muhteşem kalıntılarına eklenmektedir. Kummuhi’nin Hattuşili (Asurlulara Katar), Arpad, sınırlarını tehdit etti. Kummuhi  Asur Kraliyet Sarayı’nda aktif Kummuhi gelen kehanet Antik Anadolu sanatındaki ritüelleri

 

gösteriyor. Kalhu’dahi faaliyetler Aşşur-Nerari V M.Ö. 754-745 ve Tiglat- pileser lll M.Ö. 744-727 altında da onaylanmıştır. Kültürel transfer de diğer yönde Asis tarzında Malpınarı’nda idam edilen Şuppiluluma’nın oğlu ve halefi ile başka bir Hattuşili nin Luwi yazıtına eşlik eden kaya kabartmasıyla gerçekleşti.

Neo-Hitit ittifakına karşı savaşta Kustaspi, topraklarının bir kısmının, Kistan ve Halpi ilçelerinin yakın komşu devletler Gurgum ve Melid’i içeren düşman tarafından katılmasına rağmen Asur’un sadık bir müttefiki olduğunu kanıtladı. Asur ve Kummuhi arasındaki yakın ilişkiler ll.Sargon Dönemi’ne kadar devam etmiştir. Sargon Kummuhi’nin güney ve batıdaki komşularını, M.Ö. 717 ve 711’de Asur vilayetleri olarak Karkamiş ve Gurgum’u ilhak ettikten Kummuhi, Samosata şehrinin bulunduğu Samsat Höyük 1985 - 1989’da Atatürük Barajı’nın inşasının ardından bölge sular altında kaldı.

Lidar Höyük

 

240m. Uzunluğu, 200m. eni, 30 metre yüksekliği ile 650m. terasa sahip olan bir höyüktür. Bu höyük bölgedeki höyüklerin en büyüklerinden olup en yakınında olan Samsat Höyük’ün karşısından görülmektedir. En fazla 7-8 km uzaklığındadır. Ancak Lidar Höyük ilk yerleşik düzene geçildikten sonra bence Hilvan’daki Nevali Çori’den sonra bölgede önem arz eden höyüklerdendir. Hemen yakınlarındaki Hassek Höyük bir başka önem arz etmektedir. Bunları tarihlendirdiğimizde bölgedeki yerleşim tarih, konum ve ekonomik yapıları bakımından benim için önem arz eden höyüklerin başlarında gelmektedirler. Aynı zamanda Kurban Höyük, Gri Virika, Gedikli Höyük, Akarçay Höyük, Biris Mezarlığı Höyüğü, Söğüt Tarlası Höyüğü, Mezra Höyük, Kurban Höyük, Titriş Höyük birbirlerine çok uzak olmayan aynı  bölgede  olan  höyüklerdir.  Bu  höyükler karakteristik olarak bir bütünü oluşturmaktadırlar.

Yerleşik düzene, Neolitik düzene geçmenin bir tek yolu vardır, o da su. Su da genelde Fırat veya Dicle kenarlarında veya uzantılarının kenarında yer almaktadır. Bu yüzden bu höyüklerin önem arz ettiğini biliyorum. Onun için de bu bölgede yaşayan medeniyetleri bir gözden geçirmekte fayda vardır.

 

 

Burada kurulan devlet ve yerleşimlerin hangi tarihe denk geldiklerini ögrenmek için bir tarih tabelası oluşturmak gerekir. Buna “Zaman Tabelası” diyelim.

Lidar Höyük’te yapılan kazı katmanları:

 

 

Periyotlar

Katman                       Kesin Tarih

 

Helen Zamanı	<6>	M.Ö. 330
Geçmiş Demir Çağı	<6a>	M.Ö. 600-500
Geç Demir Zamanı Orta Demir Zamanı ll	<6b1a> <6b1b>	M.Ö.           650-600 M.Ö.           725-650
Orta Demir Zamanı lll	<6b2>	M.Ö. 800-725

 

Orta Demir Zamanı l Erken Demir

Erken Demir l Erken Demir ll

<6c1>

<6c2>

<6d>

<6el>

M.Ö. 850-800

M.Ö. 900-850 M.Ö.1000-900 M.Ö. 1075-1000

 

Erken demir lll

<6e2>                    M.Ö. 1110-1075

 

Demir Başlanğıç	<7>	M.Ö.	1100-1200
Geç Bronz Zamanı	<7>	M.Ö.	1200

 

 

 

Lidar Höyük ve Kumuh

 

Bu bölgede olduğuna inanılan, ancak değişik iddiaların ortaya atıldığı bir gerçektir. Şöyle ki; Kumuh başşehri bu yerde. Asur ve Urartu bu yerde hüküm sürmüştür.

 

 

 

DEMİR ÇAĞI

 

Asur  Kumuh,  Urartu,  Kumucha  (Malatya’nın güneyinde). Kumuh Samsat’ ta. Böylece Adnan Ninari lll annesiyle Samuabat Pazır Aga. M.Ö. 805 yılında Kumuh şehrini Hava Tanrısı’na bağışlamış. Asur, Hitit Başşehri bu şehrin Kralı ll Sarduri 40 adet altın madeni 800 maden gümüş, 3000 adet Texitil 200 bronz plaka Kumuh, Asur, Hititler arasında zannediliyor. Bu olguların tümü Lidar Höyük etrafındadır.  Biraz da bu bölgeden yani Mezopotamya’daki kültürlerden söz edip Lidar Höyük’le alakalarına bakalım.

Bronz Çağı

Kültürler: Kura- Araxes kültürü

Harape kültürü, İndus kültürü olarak da anılmaktadır. Halaf kültürü, Lidar ve Samsat bu kültürün içerisindedir. Halaf kültürü M.Ö. 6000’li yıllarda ve yörede tam 600 yüzyıl hüküm sürmüştür. Ta

 

ki Ubeyd M.Ö. 4000’li yıllarda Kuzey Mezopotamya’yı keşfederek yukarı  doğru  gelmeye  başlayana,  şehirleşme  kültürünün yöreye gelişine kadar. Kalkolitik Çağı‘na denk gelmektedir. Bu çağda, tarım, imar din tarihini görmekteyiz. Ubeyd kültürü, M.Ö. 4000’li yıllardır. Kültürden bahsederken Mezepotamya kültürünün M.Ö. 6000 yılına denk geldiğini unutmamak gerekir.

 

 

 

Titiriş Höyük

 

M.Ö.  3000-2000’e  tarihlenir.  Burada  Nekropol,  38  Mezar

bulunmuştur.  150  Adet  müzelik  eser  elde  edilmiştir. Bunları sınıflandırmak gerekir. Erken bronz döneminden zamanımıza kadar tespit  edilmiştir.  Güneybatı  kısmında, erken  bronz  dönemi porselenlerine rastlanmıştır. Lidar höyüğün Kalkolitik dönem, hatta Acarmış Neolitik zamanına kadar geri gider. Son yapılan kazılarda göçükler   oluştuğu için  maalesef  kazı  tam  olarak sonuçlandırılamamıştır. Yarıda   kesilmek   mecburiyetinde bırakılmıştır.

 

Kazı yapılmamış olsaydı, Demir Çağına ait bulgular kayıp olacaktı.  Bu  toplama  merkezindeki  bulgular.<<6>> katta bilinmeyecekti. Yapılan kazılarda ortaya çıktı ki; burası bir toplama merkeziydi  ve  binlerce  yıl  değişik  topluluklar burada ikamet etmişlerdi. Farklı milletlerden oluşan bir toplama merkeziydi. Çok yönlü bir strateji ve grafik olarak incelenmeliydi.

Lidar’daki  kazılar,  bir  köy  yerleşim  merkezi olduğunu göstermektedir. Bir büyük santral, merkez değildir. Herhangi  bir  koruma  ihtiyacı  duyulmamış  ve unutulmamalı  ki  hepsi kazılamamıştır. Etrafı sur veya duvarlarla örtülü değildir. Bu da kötü bir şey anlamına gelmez. Böyle olmasına rağmen herhangi bir yangın veya yıkıntıya rastlanılmamıştır. Kaynaklardan, bu tarihlerde Asur krallığının yüzlerce yıl savaştıkları bilinmektedir. Ancak, Lidar Höyük’te herhangi bir ize rastlanılmamıştır. Bu durum, bölgenin barışçıl bir yer olduğu anlamına gelir.

Araştırmanın Başlangıcı:

Ön Asyada Demir Çağının başlangıç hikâyesinin bir kısmı sanat tarihi ve bir kısmı da dil bilimleriyle alakalıdır.

Kazı yapılan alanlarda çoğu kez bulunan bir parça porselen mutlaka o yerle ilintili olmayabilir. Ancak yapılan kazılarda, çok sayıda aynı gruptan buluntuda Demir Çağı porselenleri ele geçmiştir. 1882 yapılan samel zincirli Kuzey Suriye ve Güneydoğu Anadolu’da yapılan İncelemeler Asurlar hakkında 1903 yılında tekrar devreye girdi. Asur kazıları H. Winrkler tarafından Hattuşa Boğazköy’de 1906 yılında yapıldı.

Bugünkü yüzlerce bulgu yerlerinde sorulan sorular bellidir. Bunların çoğu kontrol edilmiş olmasına rağmen. Kronoloji olarak eksik gösterilmekte ve kültürel olarak konuşulması, sıralanması ve arkeoloji için bulunan sayı çokluğu önem arz etmektedir. Ve tarihi yolda doğru kararlar almak, porselen hakkında toplanan dataların porselen kronolojisine yardımcı olmak bunlarla mümkündür.Yapılan işlerin sonuçları bununla mümkündür. Bulunan materyallerin yeryüzüne yakın olmaları üst tarafta bulunmaları stratigrafik bakımından alınan dataları zorlaştırır ve yer hakkında doğru tespit yapmayı zorlaştır. G. Schwarz’a  göre  önce  korunageliş  kontrol  sistemini  çalıştırmak

 

gerekir. Lidar’daki bulgular (başlangıçta) böyle olmamış. Önce stratigrafik emniyeti ve kronoloji yer sırasına konmadan araştırma kapanmıştır.

Demir Çağı başlangıcı, Türkiye ve Suriye genel olarak, Hititler olarak gösterilmiştir. Firigyalılardan, Geç Hititlere, Yeni Asurlardan veya Urartulardan konuşulmuştur. Demir Çağı başlangıcında arkeoloji bilimi bunları ayırt etmek için epey zorlanmıştır. Bununla beraber Lidar Höyük‘te yapılan araştırma (Demir Çağı) ilklerdendir ve arkeolojiye hizmet edecektir. Bu başlangıçta yapılan kazılarda, burada Geç Hitit Dönemi olarak işe başlanılacaktır. Lidar’ın kuzeydoğusuna gidilmesine rağmen, Hititlere ait herhangi bir bulgu bulunmamıştır.

Türkiye’de Demir Çağı erken, orta, geç olarak üçe ayrılmıştır, 1100 ile 1000 yılları arasındadır.

M.Ö. lll. Demir Çağı ise,

800 ile 500 M.Ö. Acemindi ve Pers

Kendi zamanlamalarına göre ayrılmakta. İran’a göre zamanlama terminolojisi:

Acemindi Zamanı

Demir Çağı lV M.Ö. 550‘ den Demir Çağı lll M.Ö. 800-550 Demir Çağı ll  M.Ö. 1000-800

Demir Çağı l  M.Ö. 1450-1350-1100

Suriye’ye göre: Burada da arkeologlar arasında zamanlama açısından problem var.

Moorey 1980              Lebcau             1983

Persiş Okpation M.Ö. 550 330 lll B 550 330

Geç Demir lll   M.Ö. 750 725 lll H M.Ö. 700 550

Orta Demir ll    M.Ö. 950 900 750 725 ll M.Ö. 100 700 Erken Demir l                          M.Ö. 1150-900 M.Ö. 1200-1000

 

Anlaşılıyor ki Lidar Höyük, bir tek yer olarak bulunan göçmen yerleşimi olarak, Demir Çağına ait tek yer olarak karşımıza çıkıyor. Buna karşın Demir Çağı‘nda Suriye ve Türkiye‘nin çeşitli yerlerinde yapılan kazılar. Lidar Höyük‘teki M.Ö. 1000 yıllarında göçmen hiyerarşisini ve bu yerin göçmen tarihini bu yerin büyüklüğünü bilmekten geçer. Buraya gelen göçmenlerin kolaylıkla yapabilecekleri formdan bahsedilmektedir. Bulgu yerinde bir bilgi eksikliği, o zaman porselen için gerekli olan materyallerin bugün de halen geçerli olduğudur.

Demir Çağı‘ndan bu yana seramik için kullanılan kum, kireç gibi malzemelerin günümüzde de aynı ölçüde kullanıldığı anlaşılmıştır. Lidar Höyük’te bulunan porselen materyallerinin, 1. ve 2. binli yıllardan şimdiye kadar arkeoloji biliminden bahsedilen araştırmaların, yeniden veri olarak Lidar’daki bulguları Demir Çağı öncesi 1. ve 2. binli yılları kayıt altına alması gerekir.

 

Porselen Karışımı

Kum,  taş  parçacıkları.  Ufalanmış  kireç,  taş  tozları, saman sapının değişik oranlarda karışımları dikkat çekmiştir. İnce altın, çoğunlukta bazı istisna mallarda kullanmışlar. Her zaman kullanıldığı söylenemez.

Lidar Höyük karışımı. Az 1-10 %mm,

Çok ince (<0.2) mm, İnce 0.2-0.5mm,

Orta 0.5mm – 1.2mm, Kaba 1.2- 2.0 mm, Çok kaba 2.0-3.0 mm,

kaba 3.00 mm‘ den büyük.

 

 

Devamında Demir Çağı porselenleri, çabuk döndürülen çarkların üzerinde yapılan porselenlerdir. Yalnızca bunlardan Rilan

 

porselen silsilesi Bazıları elle yapılmıştır. Bazı porselenler çok büyük olarak yapılmıştır. bölümlere ayrılmış olarak. Parça parça yapılarak. Hepsi  daha  sonra  birleştirilerek  yapılandır. Kırılan yerlerden parçaların birbirine kaynatıldığı görülmektedir.

döndürülerek  yapılan  ve  elle  yapılanlar  arasında  fark zor anlaşılmaktadır. İşte bunlardan elle yapılanların dış görünümlerinde kuvvetlice bir çalışma yapılmıştır.

 

Lidar Höyük’te Yapılan Porselenler

Elle ve döndürülerek yapılan seramikler arasında fark hemen hemen yoktur. Bunu çoğu zaman üzerindeki çizgi ve incelikten anlamak çok güçtür. Oysa biri elle, diğeri döndürülerek yapılmıştır. Bu yapımın sonunda parlatmak, sert bir cisimle yapıldığı ve deriyle parlatıldığı anlaşılmaktadır. Teknik ve alet olarak Lidar Höyük’te yapılan porselenlerden elle yapılanlar daha değerlidir. Karışım ve ( Rilen porselen) olarak bilinir.

Tam  veriler,  fırınlama  üzerine;  fırın  atmosferi  ve sıcaklığı laboratuvar olmadan mümkün olamaz. Mikroskop altında süsteki boyalar  ve  çatlaklıklardaki  oluşan  renkler analiz edilmelidir. Kazılardan çıkan parçalar bize hemen hemen her zaman bütün renk gruplarından, oksitlenmeleri fırınlamalarda inceleyebilir. Bazen siyah parçalarda  da  oluşabilir.  Tencereler ve kazanların tamamının boyanmadıkları bilinir. Oysa bu tencerelerin oksitlenerek yandığı tesbit edilmiştir. Siyahlığı yakıldıktan sonra tamamlanmıştır. Tabii bu şekilde fırınlanan tencereler  genelde  elde  yapılan  tencerelerdir. Renkleri ne olursa olsun, kaliteleri hep aynı kalmaktadır. Lidar’da yapılan porselenler, 5 değişik grup içerisine koyduğumuzda kendini gösterir. Eşya grubu; bu gruptakilerin hepsinin katkı maddeleri kum, küçük öğütülmüş taş, kireç, organik (sap) kullanılmıştır. Höyük, tepe anlamına  gelmektedir  ve  yerleşim  yeri demektir.  Geçmişte insanoğlunun yaşadığı yerlerin adıdır. Genelde yerleşik insanların kurmuş oldukları yerlerin üst üste geldiği için zamanla yükselen geçmişe doğru medeniyetlerin bulunuğu yerlerdir.

Bu yerlerin incelenmesi ve içlerindeki var olan bulguların açığa çıkarılmasıyla hangi topluma ve medeniyete ait olduğu bilgileridir.

 

İşte bu yüzdendir ki, Kuzey Mezopotamya’da bulunan höyükler, horizon takviminin başlangıcı olan, bugün de içinde buluduğumuz zamandır. Yani buzulların erimesiyle zamanla oluşan ormanlıklar ve yabani hayvanların çoğalmalarıyla bolluk olması insanların burada avlanmalarına  ve  yaşamalarını  sebep olması  anlamına gelmektedir. Bu yerler ilk yerleşimlerdir. Bunlar  sırasıyla  avcı  toplayıcı  olan  Paleolitik  Dönem  M.Ö.

10.000 yıllarına denk gelen yerlerdir. Bundan sonra da insanoğlunun ilk olarak tarım ve imar yaptığı yerlerdir. Bu döneme de, Neolitik Dönem denmiştir. Bir yandan da yerleşik düzendir. Yani insanoğlu kendine konaklamak için barınak ev yapmıştır.

M.Ö. 8600-8100 bundan sonra da Çanaksız Çömleksiz Dönem olarak  M.Ö.         7200’lü    yıllar      ondan  sonra    da        üretimi artırarak var    olanlarla     yetinmeyip     sosyalleşitiği     Kalkolitik    Dönem‘e

geçildiği M.Ö. 6100-5500 yıllara kadar gelen bir süreçtir. İşte bu süreçte de kendini koruma altına alarak daha da büyük ve güzel evler yaparak yerleştiği höyükleri genişletilmelerine ve yayılmasına neden olmuştur. Bu dönemin bir diğer ismi ise Erken Tunç Dönemi olmuştur. Bu zaman dilminde de insanlar, dışarıdan gelecek tehlikelere karşın etrafları surlarla çevrili, erişilmesi kolay olmayan, hendeklerden sonra, korumalı höyükler içerisinde yaşamışlardır. Bunu ETD’den sonra M.Ö. 5500-3200 yılları arasında görmekteyiz. Tabii ki yörede, Mezopotamya’nın genelinde insanoğlu çoğalınca savaşlar ve değişik insan topluluklarının birbirlerine üstünlüklerini ve biribirlerinden faydalanmalaının sonucu olarak da aralarında savaşları görmekteyiz. Anadolu Tunç Çağı olarak ele alacak olursak sırasıyla bu toplumların, Anadolu topraklarında,  Kuzey  Mezopotamya topraklarında  var olduklarını göreceğiz.

 

 

Hattiler Akkad İmp.

Luvvi Krallığı Luviler Asurlar Ticaret Kolonileri Akalar Krallığı (Münekaşalı) Kizzuvatana Krallığı

M.Ö. 2500 2000 -1700

M.Ö. 2400- 2150

M.Ö.   2300-1400

M.Ö.   1950-1750

M.Ö. 1700-1300

M.Ö. 1650-1450

 

Hititler yak. Bizim bilgimiz

M.Ö.   1680-1220

M.Ö. 2000-1200

 

Demir Çağı‘na denk gelmektedir. Bu zaman dilminde de yöredeki yenilikler ve ticaretin yanı sıra savaşlara sahne olmuştur. Bu da hep bu höyüklerin bulunduğu yerlerde yaşanmıştır. Bu sebepledir ki, höyükler yaşanmışlık bakımından çok önem arz etmektedir. Yine geçmişteki yerleşkelerden ve medeniyet olarak anlatmaya devam edecek olursak sırasıyla:

 

 

Geç Hitit Kralları Frigya Frigler Urartular

M.Ö.         1200-800

M.Ö.        1200-700

M.Ö. 859-595-585

 

Daha sonradan da aynı höyüklerden Lidar höyük bunlara örnek verilebilinir. Samsat Höyük de olabilir. Bu sayacaklarımız devletler aynı zamanda bu höyüklerin bulundukları yerlerde hüküm sürdükleri bilinmektedir.

 

Demir Çağı’ndan Klasik Antik Dönem’e doğru: Farsların Ahameniş İmparatorluğu

Mekedonya

 

 

 

M.Ö. 559-331

 

İmparatorluğu Selukos İmparatorluğu

M.Ö. 334-301

M.Ö. 305-64

 

400’lü yıllarda Helen ve M.Ö. 330’lu yıllarda Büyük İskender’in daha sonra da M.S. bu höyüklerde Doğu Roma uzantısı olan ve yörede hüküm süren Bizans İmparatorluğu uzantısı ve M.S. 670’li yıllarda da İslami Devletlerin bu yörede hüküm sürdürdüğü Osmanlı Devleti kuruluşu M.S. 1299-1453 olduğu bilinmektedir.

 

 

Roma Cumhuriyeti Roma İmparatorluğu Orta Çağlar

M.Ö. 133- M.Ö. 27

M.Ö. 27- M.S. 330

 

Bizans İmparatorluğu Anadolu Selçuklu Devleti Artuklu Beyliği İlhanlılar

M.S. 330-1453

M.S. 1077-1307

M.S. 1101- 1409

M.S. 1256-1355

 

Bu  anlatılan  höyüklerin  önem  ve  anlamı  daha  sonra da Moğolların  bölgeye  gelmelerinden  sonra  Selçuklu Devleti’nin buralara kadar geldiğini M.S. 1000’li yıllarda hatta hemen bu bölgede Ertuğrul Gazi’nin babası olan Süleymen Şah’ın türbesini görmek mümkündür. Daha sonraları da yine İslami devletlerin Selhaddini Eyyubi’nin, Kılıç Arslanın bu yörede hüküm sürdürdüğü; Artuklu, İlhanlıların aynı yörede hüküm sürdürdükleri ve yörede bulunan bu höyüklerin devamı olduklarını hatırlatmak isterim. Daha sonra da Osmanlı İmparatorluğu’nun Yavuz Sultan Selim’in bu toprakları kendi topraklarına katarak günümüze kadar geldiği yerlerdir.Bu höyüklerde bu denli medeniyetlerin izleri olunca da, burada kültür, din, sanat benzeri gelişmelerin höyüklerde açığa çıkartılarak insanoğluna sunulması gerekmektedir.

İhtiyaçlarının doğduğunu bu ihtiyaçları gidermek için bulunan sanatkârlar kendini korumak için asker yetiştirdikleri yönetim içinde ilk olarak güvendiği tapınaklardaki yöneticiler mal sattırdıkları, insanların sınıflandırıldıkları, ölülerini belli şekillerde gömdükleri ve bunları sırasıyla yerleştikleri höyüklerde peşlerinde bıraktıklarını yine bıraktığı höyüklerde görmekte ve onlara anlam ve mana yükleyerek yapmış olduklarını bulup adlandırmaya ve insanoğlunun geçmişteki tarihine ışık tutmaktan başka herhangi bir amaç gütmemekteyiz. Tarihin ortaya çıkarılması bakımından var olan höyüklerdeki kazıları sürdürüp insanoğlunun aydınlanmasına yardımcı olmalıyız.

Var  olan  ormanlarda  insanların  kendilerini doyurmaları açısından  kolay  olan  beslenme  ve  daha sonraları bölgeye yerleşmeleriyle de sosyalleştiklerini göstermektedir. İşte bu sosyalleşme zincirinin nasıl oluştuğunu gösteren halkaların zaman ve mekân olarak Kuzey Mezopotamya’daki silsilesinin açıklanması aşağıdaki höyüklerdeki tarihi bulgularıyla anlatılmaktadır.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Göbeklitepe Höyük

Paleolitik Dönem’e ait yerleşkelerden, ilk insanların tapınak olarak tapındığı yerlerin başında gelmektedir. Şanlıurfa ili merkezine bağlı tektek dağları eteklerinde kurulu ve ovayı tümüyle kucaklayan bir yüksek tepe üzerine kurulu bir tapınaktır.

Şanlıurfa’nın 22 km kuzeydoğusunda, Örencik Köyü yakınında yer alan dünyanın bilinen en eski kült yapılar topluluğudur. Bu yapıların ortak özelliği, T biçimindeki 24 dikilitaştır. Dairesel planda dizilmiş, araları taş duvarla örülmüştür. Bu yapnın merkezinde daha yüksek boyda iki dikilitaş karılıklı olarak yerleştirilmiştir. Bu dikilitaşların çoğu üzerinde insan, el ve kol, çeşitli hayvan ve soyut semboller, kabartılarak           veya           oyularak           kullanılmıştır. Bu kompozisyonun bir öykü, bir anlatım veya bir mesaj ifade ettiği düşünülmektedir. Hayvan motiflerinde boğa, yaban domuzu, tilki, yılan, yaban ördekleri ve akbaba en sık görülen üzerinde insan el ve kol çeşitli hayvan ve soyut semboller, kabartılarak veya oyularak yapılan motiflerdir. Bir yerleşim yeri değil kült merkezi olarak tanımlanmaktadır. Buradaki kült yapılarının üretime geçiş aşamasında tarım ve hayvancılığa yakın olan son avcı grupları tarafından inşa edilmiş olduğu anlaşılmaktadır.  Diğer  anlatımla  Göbeklitepe, çevredeki oldukça gelişmiş ve derinlik kazanmış bir inanç sistemine

 

sahip olan avcı-toplayıcı gruplar açısından önemli bir kült merkezidir. Bu durumda bölgenin en erken kullanının çanak çömleksiz Neolitik Çağ’ın PPN, Pre-Pottery Neolithic A evresine M.Ö. 9600-7300 yani günümüzden en azından 11.600 yıl öncesine dayandığı ileri sürülmektedir. Bununla birlikte Göbeklitepe deki en eski faaliyetleri tarihlendirme olanağı şimdilik yok fakat bu anıtsal yapılara bakıldığında Paleolitik Çağ’a kadar uzanan, birkaç binyıl daha eskiye, epipaleoolitike kadar giden bir geçmişi olduğu düşünülmektedir.

Göbeklitepe’nin bir kült merkezi olarak kullanımının M.Ö. 8 bin dolaylarında kadar devam ettiği ve bu tarihlerden sonra terk edildiği, başka veya benzer amaçlarla kullanılmadığı anlaşılmaktadır. Bütün bular ve kazılarda ortaya çıkarılan anıtsal mimari, Göbeklitepe’yi eşsiz ve özel yapmaktadır.

Bu bağlamda UNESCO tarafından 15.04.2011 tarihinde Dünya Miraslarına aday gösterilmiştir. Bütün bu dikilitaşlar, stilize insan heykelleri olarak yorumlanmaktadır. Özellikle D yapısı merkez dikilitaşlarının gövdesinde bulunan insan el ve kol motifleri, bu konudaki her türlü şüpheyi ortadan kaldırmaktadır. Dolayısıyla “dikilitaş” kavramı, işlev belirtmeyen yardımcı bir kavram olarak kullanılmatadır. Esasen bir kavram olarak kullanılmaktadır.

“Dikilitaş”lar, insan vücudunu üç boyutlu olarak betimleyen stilize tarzda yontulardır. Buradaki kazılarda çıkarıtılan bazı heykel ve taşlar Şanlıurfa Müzesi’nde sergilenmektedir. Değerlendirmeler ve yorumlar Göbeklitepe’deki kazılara kadar bilim dünyası, göçebe küçük gruplar halinde örgütlendiği düşünülen avcı-toplayıcı topluluklar olduça basit standartlarda yorumlamıştır. Ancak kazılarda ortaya çıkan, bir kült merkezi olarak anıtsal boyutlarda mimari, büyük taş yontular, sembolik motifler ve stilize edilmiş canlandırmalar, en azından bu bölgedeki toplulukların oldukça gelişkin ve çok yönlü bir sosyal yapıya sahip olmaları gerektiğini göstermektedir.

Göbeklitepe’de ortaya çıkarılan bütün bu buluntular böylesi faaliyetleri  gerçekleştirebilmek  için  kalabalık  grupları bir araya getirmekteki organizasyon gelişkenliğinin kişisel sanat becerilerinin ve ritüel etkilerin, bir çeşit sanat anlayışının ve arayışının varlığını ortaya koymaktadır. Bu bulgular ışığında bilim dünyası, avcı-toplayıcı toplulukların sosyokültürel yapısı hakkındaki hâkim görüşleri gözden

 

geçirmek zorunda olmaktadır. Arkeolojinin bu konudaki geleneksel görüşü, ancak tarım devrinin Neolitik devrim topluluklarına bol ve güvenli besin kaynağı ve zaman sağladığını bu sayede anıtsal bir mimari ve zengin bir sembolik anlatım geliştirebildikleri yönündeydi. Ne var ki Göbeklitepe’yi yapanların tarımcı topluluklar olmadığı anlaşılmaktadır.

Bilim dünyası avcı-toplayıcı grupların küçük birimler olduğunu, her gün besin sağlamak için uğraşmak zorunda kaldıklarını ve sadece

o günü kurtarabildiklerini kabul etmekteydi. Bu gibi kült yapılarını inşa etmek ve bu merkezleri amaçları yönünde kullanmak, muhakkak kalabalık bir grup insanı avcılıktan ve toplayıcılıktan bir süre için de olsa çekmeyi gerektirmektedir.

 

Kazı başkanı Klaus Schmidt ve ekibi, tonlarca ağırlıktaki dikilitaşları kayalardan kesip çıkarmak, işlemek, yarım kilometreye yakın bir mesafeyi kat ederek Göbeklitepe’ye getirmek ve yapıları inşa  etmek  için  en  az  500  kişinin  çalışmış olması  gerektini düşünüyorlar.  Her  şeyden  önce  bu insanların beslenmesi gerekmektedir. Bu durum göz önünde bulundurularak bu insanların ihtiyacı olan besin maddelerini sağlama gereğinin, tarımı keşfetme yönünde bu toplulukları zorladığı ileri sürülmektedir. Gerçekten de lll. tabaka yapılarının daha sonra örtülmesinde kullanılan dolgu yığını içinde büyük sayılara ulaşan miktarda hayvan kemikleri bulnmaktadır. Bulunan hayvan kemiği parçalarının sayısı 100 bini geçmektedir. Bu durum Göbeklitepe’de çok fazla et tüketildiğini göstermektedir. Bu et tüketimi, çalışanların ihtiyacını karşılamanın yanı sıra burada düzenlenen ritüellerde yapılan şölenlerde, çevreden gelen insanların ihtiyacını karşılamış olabilir,  hatta  kurban törenlerinde  kullanıldığı  da düşünülebilir. Bu durum şüphesiz insanları daha geniş besin kaynakları aramaya itmişti. Bütün bunlar Arkeolog Ian Hodder’in sosyokültürel değişmelerin tarımdan önce gerçekleştiği tezinde ifade bulmaktadır. Bu bağlamda, Göbeklitepe buluntularının ışığında Neolitik Devrimin çekirdek bölgenin Levant olmakten çok Torosların güney etekleri olabileceği sorgulanır olmuştur. Arkeologlarca üzerinde durulan diğer bir konu da bu yapıların inşa edilmesinin gerektirdiği son derece karmaşık organizasyonun avcı-toplayıcı topluluklarca nasıl sağlanabildiği konusudur. Alman Arkeoloji Ensitiüsü’nden Harald Hauptmann bu

 

organizasyona dini liderlerin önderlik ettiğini ileri sürmektedir. Bu durumda seçkin bir tabakalaşmanın bu toplumlarda ortaya çıkmış olduğunu  kabul  etmek  gerekmektedir.  Klaus Schmidt de Göbeklitepe’yi inşa eden toplulukların bir toplum olduğunu ifade etmektedir. Hâlbuki bilim dünyasında Göbeklitepe’ye kadar hâkim olan bakış açısı, karmaşık dini uygulamaların ve organizasyonunu ancak tarımın ekimin geçim tarzı olduğu topluluklarda ortaya çıktığı yönündeydi. Ancak Göbeklitepe bu yaklaşımı sorgulamak zorunda bırakmaktadır. Gerçekten de bu denli anıtsal yapıları ortaya çıkaracak işgücünü çevredeki avcı-toplayıcı gruplardan alarak çalıştırmak, ancak köklü bir inanç geçmişine dayanacaktır. Diğer taraftan özellikle hayvan kabartmalarında ister istemez dikkat çeken bir ustalık vardır. Farklı bir ifadeyle sanat denebilecek bir üsluplaşma görülmektedir. Uzman bir sanatçının elinden çıkmış, o üslubu bilen birilerinin yaptığı eserler olarak görülmektedir. Dolayısıyla bu sanat üslubunun uzun bir geçmişinin olması gerektiği ortadadır. Diğer taraftan Göbeklitepe’de bulunan bu sembollerin benzerleri, fakat daha küçük ölçekli olarak Kuzey Irak ve Suriye’ye kadar yayılan bir bölgede yürütülen arkeolojik kazılarda ortaya çıkarılmıştır. Bu verilere dayanılarak Göbeklitepe’nin Neolitik Dönemde kültürel etkileşim açısından bir merkez olduğu ileri sürülmektedir.

 

 

Nevali Çori Höyük

Şanlıurfa’nın Hilvan ilçesinin, Gül Uşağı Mahallesi’nin hemen kuzeybatısında bulunan bir höyüktür. Atatürk Barajı Gölü yapımından önce Fırat’ın bir kolu olan Kantara Deresi’nin iki yanında yer almaktadır. Dere höyüğü ikiye bölmüş durumdadır. Kıyısında bulunan ve ilk yerleşik düzene geçilen yerlerin başında gelmektedir.

Yerleşim, derenin doğu yakasında 90x40 metre boyutlarında, batı yakasında ise daha küçük bir alandır. Bu yerleşmelerden büyük olan doğu Nevali Çori l., batı tarafındaki ise Nevali Çori ll. olarak adlandırılmaktadır. Yerleşmenin arkeolojik olarak en önemli tabakaları beş yapı katı olarak izlenen, Nevali Çori olarak tanımlanan kesimdeki Çanak Çömleksiz  Neolitik  çağ  tabakalarıdır.  Bu tabakalarda yürütülen kazı çalışmaları ve buluntular üzerinde yapılan analizler, Nevali Çori Neolitik halkının esas olarak avcı-toplayıcı yaşam tarzını sürdürmekle birlikte, tarım ve hayvancılık yapıtını ortaya koymaktadır.

Ortaya çıkarılan mimari kalıntılar ise Orta Fırat Havzası’nın Erken Neolitiği hakkına önemli bilgiler vermiştir. Özellikle, Göbeklitepe, Urfa Yenimahalle, Karahan Sefertepe, Hamzan Tepe ve Taşlı Tepe gibi arkeolojik alanlarda benzerleri görülen T biçimli sütunların yer aldığı kült binası önemli bir keşif olmuştur. Nevali Çori buluntuları üzerinde yapılan radyokarbon neolitik yerleşimin M.Ö. 8600-8000 ya da M.Ö. 8530-7540 tarihlerine dayandığını göstermektedir. Kült yapısı dönem olarak Çanak Çömleksiz Neolitik Dönemi’nin B evresi başlarına tarihlendirilmektedir. Nevali Çori sakinlerinin esasen avcılık ve toplayıcılığa dayanan bir geçim tarzı sürdürdükleri anlaşılmaktadır. Yontma Taş aletlerinin içinde av silahlarının baskın ağrlığı da bunu göstermektedir. Diğer yandan özellikle ele geçen hayvan kemikleri üzerinde yapılan incelemeler, hayvan yetiştiriciliğinin zaman içinde önemi artarken avcılığın öneminin azaldığını göstermektedir. Yine de avcılık ve toplayıcılık günlük beslenmenin ana bileşenlerini oluşturmaya devam  etmektedir.  Ama  tarım  ve  hayvancılıktan sağlanan gıda maddeleri beslenme alışkanlıkları içinde giderek büyüyen bir yer kaplamaktadır. Nevali Çori Neolitik Toplumunun, einkorn Triticum boeoticum, Triticum monococcum, emmer Triticum dicoccoide, Triticum dicoccum, yabani arpa Hordeum distichon,

 

Hordeum  spontaneum,  mercimek,  Lens  culinaris,  bezelye pisum sativum, burçak, vicia ervilia, bakla, lathyrus sativus, Vicia faba , yetiştirdiği Antep fıstığı badem, üzüm, bazı yabani otlar, kavuzlu buğday topladığı, iki tür ceylan, yaban domuzu, yaban sığırı, iki tür geyik,  yabani  koyun,  yaban  keçisi, yaban  eşeği,  avladığı anlaşılmaktadır. Buğday türleri einkorn ve emmer, tüm neolitik tabaklarda kültüre alınmış olarak görülmektedir. Yani toplayıcılık değil, tarımsal faaliyet ürünüdür. Ancak, her ne kadar bitki kalıntıları üzerinde yapılan incelelemeler Nevali Çori de Çanak Çömleksiz Neolitik B Evresi başlarında tarım yapıldığına kanıt teşkil ediyorsa da, bu kanıtlar halen tarımın burada başladını göstermemektedir. Tarımla ilgili bilgi birikimi ve kullanılan tohumlar başka bir yerden getirilmiş de olabilir.

 

Lidar Höyük

Lidar höyük Şanlıurfa’nın Bozova ilçesinin köyüne bağlı bir bakır madeninin 19 tane değişik türde fırınlara sahip olan Samsat’ın karşısında ve ticaret yolu üzerinde kurulu olan bir höyüktür. Lidar Höyük, Şanlıurfa’nın kuzeybatısında Bozova ilçesinin 23 km

 

kuzeyinde yer alan bir höyüktür. Atatürk Barajı Gölü altında kalan höyüğün adının Bizans belgelerinden görünen Litar Kalesi’nden geldiği düşünülmektedir. Höyük 200x240 metrelik bir tepe olup oldukça geniş bir yerleşme alanına sahiptir. Tepenin teraslarıyla yayılarak 650 metre çapında bir yerleşkedir. Fırat üzerinde bir geçitte bulunması, Gritille höyüke ve Samsat höyüke yakınlığıyla kervan ve ticaret hattı üzerindeydi. Doğal olarak önemli bir yerleşimdir. Höyük aşağı Fırat Havzası yüzey araştırması projesi kapsamındaki çalışmalar sırasında 1979 yılında saptanmıştır. Aynı yıl başlayan kazılar, Alman Arkeoloji Enistitüsü İstanbul Şubesi ve Heidelberg Üniversitesi adına Prof.Dr. Harald Hauptmann başkanlığında, höyüğün Atatürk Barajı Gölü altında kalacağı 1987 yılına kadar sürdürülmüştür. Kazı sonuçlarına göre höyük ETÇ ortalarından Ortaçağ M.S. 1300 yüzyılına kadar kesintisiz iskân edilmiştir. Türkiye’de yapılan çok önemli kazılardan bile bir final yayını olmadığı gerçeği bu kazıyla ilgili olarak Kazı Sonuçları Toplantıları’nda sunulmuş bir bilidiri bile yoktur. Kazılarda ele geçen buluntular arasında Asur oturan keçi heykeli, Geç Demir çagı, bronz küvet, sikkeler, takılar çeşitli devrelere ait çanak çömlekler sayılabilir. Buluntular Şanlıurfa müzesinde  sergilenmektedir.  Bölgenin  en  önemli ve büyük höyüklerinden biri olan Lidar Höyük, Erken Tunç Çağı’nda ve özellikle M.Ö. 2000 önem kazanmıştır. Ortaçağ’da giderek küçülmüş bir köy haline dönüşmüştür. Bölgedeki Korucu tepe, Norşun tepe, Tepecik,  Makaraz  tepe,  Tülin tepe,  Könk gibi yerleşimlerin, civarındaki küçük köylerden, daha hızlı geliştikleri böylece onlar üzerinde  hâkim  bir  konuma ulaştıkları, mimari gelişimlerinin izlenmesinden anlaşılmaktadır. Lidar Höyük’te 1980 yılında kazı çalışmaları yapılmıştır.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Kurban Höyük

Kurban Höyük Şanlıurfa iline 60 km uzaklıkta olup Bozova ilçesinin  Cümcüme  köyüne  1,5  km  uzaklıkta  olan Fırat nehri kıyısında olan höyüktür. Samsat yakınında olan bir höyüktür. Höyük, Nehrin güneybatısında 1,5 km genişlikteki alçak teras üzerinde kurulmuştur.

Halaf Dönemi‘nin en korunaklı yerleşkelerinden 2,6 metre olan dairesel planlı (Tolos) yapıdır. Kalınlığı 1,5 metre olan kerpiç tuğlalardan oluşmaktadır. 3,2 metrekarelik dikdörtgen ekiyle iç mimarisiyle tam bir Dramoslu Tolos 5. Evresi açığa çıkarılmıştır.

Ubeyid kültürünü ile alakası olmayan uruk kültürünü yansıtan kaba ve özentisiz çanak ve çömleklere rastlanılmıştır. Daha çok kültürel  olmayıp,  kronolojik  olarak  benzerlik gösteren yöresel bulgulardır. Geç kalkolitik çağ döneminin Uruk Devri‘ne ait olduğu bilinmektedir. Uruk yayılımı bağlantılı olarak Devrik ağızlılar gibi Geç Kalkolitik tipi Uruk mallarının ağırlıkta olduğu bilinmektedir. Yanı sıra Karaz malı az sayıda kayıt edilmiştir.

Ayrıca bulunan bulgular arasında 40 yaşlarında bir Akdenizli kadın iskeleti bulunmuştur. 20-30 yaşlarında düşmüş halde olan kadın

 

 

ve de 22 yaşında bir erkek iskeleti Geç Kalkolotik Çağ‘a ait hayvan kemikleri, çokça domuz, az sayıda küçükbaş ve sığır bulunmuştur.

 

Samsat Höyük

 

Adıyaman ilinin kazası olan Samsat’ın kuzeydoğusunda yer alır. Günümüzde  Atatürk  Barajı  Gölü  altında  kalmış  bir höyüktür. Mezepotamya ticaret yolu üzerinde kurulu bir höyüktür. Fırat nehrinin hemen kıyısında olan yüksek bir höyük olan Samsat Höyük 40 metre-yükseklikte olup alanı 500x350 metrekaredir. Samosate Samosatum İslam kaynaklarına ise Semisat Sumaisat olarak geçmektedir. Fırat‘ın genişlediği aynı zamanda sığ olduğu bir yerdedir. Yerleşim olarak ise höyük, teraslar ve eski şehirden oluşmaktadır.

M.S.  1200-1300  yıllardan  anlaşılan  sikkeler bulunulmuştur. Bunlardan Selçuklu sultanlarından olan Giyasettin Keyhusrev. M.S. 1192-1195,  Alaadin  Keykubat  M.S.  1219-1236,

1. Giyasseddin Keyhusrev M.S. 1236-1246, Rükeneddin Kılıçaslan‘ın M.S. 1257-1264 sikkeleri yanı sıra Selahaddin Eyyubi‘nin M.S. 1170-1193 Harran‘da bastırdığı sikkeler bulunmuştur.

Aşağı  şehir  ll.  katında  bulunan  ayaklı  kadeher,  bardak ve kaselerden oluşan cam eşya koleksiyonu oldukça zengindir. Diğer buluntular arasında kandiller, fildişi bir tarak ve koku şişesi, pişmiş

 

topraktan kandiller, kemikten kaşıklar, yaprak şeklinde mermerden aplik ve sikkeler sayabiliriz. Bizans suru üzerine kurulu bir Selçuklu Dönemi suru saglam olarak korunmuştur. Bu surlarda kireç taşı üzerine çalışılmış usta bir hattatın elinden çıkmış olan kitabe, Diyarbakır Şahı Karaaslan‘a aittir. Sarayın merkez avlusu olduğu düşünülen bölüm 14, 65 x 20, 55 metre ölçülerinde olup mozaik köşelidir. İslami Dönem 1, 8 metre çapındaki bir kuyuya atılmış beş iskelet bulunmuştur.

En altta iskeletin boyun hizasında Abbasi Dönemi‘ne ait altı sikke ve gümüş sikkeler. Bunlardan biri Harunürreşid M.S. 766-709 ikisi ise Mütevekkil’e M.S. 822-866 olandır. Samsat’ın tarihindeki önemi Kommagene Krallığı’nın başşehiri olmasıdır. Dolayısıyla özellikle Helenistik Dönem krallıklarından biri olan Kommagene Kralı I. Antichus Dönemi‘nde M.Ö. 69-34 bir ticaret merkezidir. Bu konumu nedeniyle bir akının hedefi olmaktan kurtulamayıp istilalara maruz kalmıştır. Bu istilalar içinde Hitit, Hurri, Asur, Urartu, Babil, Arami, Med, l. Pers İmparatorlugu. Grek, Roma, Bizans, Ermeni, Haçlı, Emevi, Abbasi, Selçuklu, Artuklu, M.S. 1097-1098, Eyyubi, Moğol, Memluk sayılabilir

 

 

 

Nurşin Tepe

 

Karababa platosu üzerinde bulunan Nurşin Tepe, ilk olarak Prof. Dr. Hauptmann tarafından kazısı yapılmış ancak bundan önce de başkaları tarafından kazısı yarım bırakılan bir yer olup Hauptmann’ın burası hakkındaki görüşü buranın bir at mezbahası olduğudur. Elazığ ilinin Elazığ il merkezine 26 km güneydoğusunda Alişam Köyü‘nün 3 km güneyinde yer alan bir höyüktür.

Höyük, Keban Barajı su toplama sahasında kalmış olup barajın tamamlandığı 1975 yılınan itibaren yavaş yavaş göl suları etkisiyle erimekte olan bir adacıktır. Tepe, baraj suları yükselmeden önce 150x130 metre boyutlarında ve 35 metre yüseklikteydi.

Höyükteki  yerleşme  alanı  ise  500x300  metrelik  bir alana yayılmıştı Değerlendirme bölgenin en önemli ve büyük höyüklerinden biri olan Lidar Höyük, Erken Tunç Çağı’nda ve özellikle M.Ö. 2 binde önem kazanmıştır. Orta Çağ’da giderek küçümüş, bir köy haline dönüşmüştür. Bölgedeki Korucutepe, Nurşuntepe, Tepecik, Makaraz Tepe, Tülin Tepe, Könk gibi yerleşimlerin, civarlarındaki küçük köylerden daha hızla gelitikleri  böylece  onlar  üzerinde  hakim  bir konuma ulaştıkları,            mimari            gelişimlerinin izlenmesinden anlaşılmaktadır.  Nurşuntepe’de  bu  durum  daha  da belirgindir. Nurşuntepe Eski Tunç Çağı’na tarihlenen 6. Tabakada “Bey“ olarak tanımlanan bir siyasi otoritenin konağı olabilecek anıtsal yapıya ilişkin mimari ortaya çıkarılmıştır. Aynı tabakada gelişmiş binalardan söz  edilmektedir.  Bu  buluntular çerçevesinde söz konusu yerleşimlerin, özellikle de Nurşuntepe’nin tek başına egemen şehir devletleri olduğu önerlilmektedir. Buluntular, kazılarda Erken Demir Çağı yapı kompleksinin Geç Tunç Çağı’na ait bir yangın tabakasının üstünde yer aldığı ifade edilmektedir.

Erken Demir Çağı tabakaları sularla çevrili olup evler taş temel üzerinde  ahşap  hatıllarda  desteklenen  kerpiç durvarlala inşa edilmiştir. Tüm yapılarda yangın izlerine rastlanılmaktadır. Erken Demir Çağı tabakarında yedi mezar bulunmuştur. Bu mezarlara gömüt armağanları olarak demir ok uçları ve demir bırakılmıştır.

 

 

 

 

 

 

Harran Höyük.

 

 

 

 

 

 

 

Harran Evleri.

 

Şanlıurfanın ilçelerinden olan Harran, daha çok Demir Çağı döneminin yerleşkelerindendir. Şanlıurfa‘nın 44 km güneydoğusunda Harran ilçesinin içinde yer alan bir höyüktür. Tepe, 50x30 metre boyutlarındadır. Harran ovasındaki 250 höyükten biridir. Bu rakam Prof. Dr. Veli Sevin ve Nurettin Yardımcı tarafından ovada yapılan araştırmalarda saptanmıştır.

Höyük, Mezepotamya’dan Samsat- Malatya üzerinden İç Anadolu’ya ve Karkamış üzerinden Akdeniz Bölgesi‘ne giden ticaret yolu üzerinde bulunmaktadır. Diğer yandan M.Ö. 3.bin ve 2. bin yıllarında önemli bir kült merkezi olan yerleşimin her iki nedenle büyük ölçüde geliştiği ve bir kültür merkezi haline geldiği yazılı belgelerden anlaşılmaktadır. Harran adının, Asur ülkesiyle Anadolu arasındaki ana ticaret yolu üzerinde bulunması nedeniyle Asur ve Sümer dilinde yolculuk anlamına gelen Harran-u sözcüğünden geldiği bilinmektedir. Eski Babil döneminde yerleşmenin adı uru-ki-kaskal-al Harran olarak geçmektedir. Kent, M.Ö. 2 Bin yılında Yakındoğu da Asur kentinden sonraki en büyük ikinci kenttir. Geç Asur Dönemi’nde kısa bir süre için başkent olmuştur.

Harran ve çevresi M.Ö. 9. yüzyılda ortalarında bir Asur eyaleti olmuştur. Bir sonraki yüzyılın ortasından itibaren Harran bir eyalet merkezidir. M.Ö. 7. yüzyılda büyük bir Arami nüfusunun bölgede yerleşmiş olduğu anlaşılmaktadır. Med ve İskit saldırılarıyla Asur’un M.Ö. 612 yıkılmasından sonra Asur tapraklarından gelen Asurlu göçmenler Harran’da yeni bir başkent kurmuşlardır. Ancak aynı güçler M.Ö. 610 yılında yeni kurulan bu başkente saldırarak kenti yakıp yıkmıştır.

Buluntular: Yerleşmenin kuzey kesiminde, kuzey tarafı hariç iyi korunmuş bir iç kale vardır. Köşelerinde kuleleri olan dikdörtgen planlı bir kaledir. İyi korunmuş olmasına karşın yapım dönemi bilinmemekte, Asur, Hitit ve yeni Babil Dönemleri‘nde  kullanıldığı  ileri  sürülmektedir.  Ele  geçen  M.Ö.

6.yüzyılda tarihlenen çivi yazılı adak kitabeleri Yeni Babil Kralı Nabonidus’a ay tanrısı adına yaptırılan bir tapınağın yerini belirlemeyi sağlamıştır. Ayrıca farklı boyutlarda 52 parça bulunan çivi yazılı pişmiş tuğlaların tapınağın anşasında kullanıldığı anlaşılmaktadır.

Aslan Tepe

 

Malatya şehrine bağlı olan Aslan Tepe, Hititlerle anılmaktadır. İlk kamu kuruluşu olarak da bilinir. Aslan Tepe Höyüğü Malatya’nın 7 km. kuzeydoğusunda yeralan bir arkeolojik yerleşimdir. Türkiyede’ki en büyük höyüklerden biridir. Höyük, Fırat üzerindeki Karakaya Barajı Gölü’nün batısındadır. Otuz metre yükseklikteki höyük M.Ö. 5000 yıllarından M.S. 11. yüzyıla kadar iskân edilmiştir. Bölge M.S. 5.ve 6. yüzyıllarda bir Roma köyü olarak daha sonra da Bizans Nekropolü olarak kullanılmıştır. Yerleşim alanı 200x120 metre boyutlarındadır.

M.Ö. 2700-2500 yıllarında kent Suriye-Mezopotamya kültüründendir.  M.Ö.  2000’den  itibaren  kent  genişleyen Hitit İmparatorluğu’nun   etkisi   altına   girmiştir.   Hitit Kralı l. Şuppiluiuma’nın Mittani başkenti Wachukanni’ye düzenlediği seferde üs olarak kullanılmıştır. Hitit İmparatorluğu’nun çöküşünün arkasında kurulan  Geç  Hitit  krallıklarından  biri olan Kammanu başkenti

 

olmuştur.    Asur                   İmparatorluğu               Hükümdarı    l.    Tiglat Pilser’in saldırısı sonunda bu devlete haraç ödemek zorunda kalan bölge,

1. Sargon tarafından ele geçirilip yağmalandığı M.Ö. 712 yılında dek varlığını ve zenginliğini korumayı başarmıştır. Bu tarihten

M.S. 5. yüzyıla kadar ise iskân edilmemiştir

Gri Virika

Şanlıurfanın güneybatısında, Birecik ilçesinin 15 km güneyinde, Fırat’ın doğusunda yer alan bir höyüktür. 15 m. yüksekliğinde 70x60 metre boyutlarındadır.

Kazılar sonucu ortaya çıkarılan sonuç ETÇ ve OTÇ zamanlarına tarihlenir. Birkaç boyalı porselen erken Kalkolitik Çağ (Halaf) devrine ait olduğunu göstermektedir. Orta Kalkolitik Ubeyid Çağı‘na kadar gittiği de söylenilmektedir. Bizans Dönemi‘ne gidildiği ortaya çıkarılan kerpiç yapılardan anlaşılmaktadır. OTÇ iki mezar farklı Güneydogu Anadolu ölü gömme geleneklerini ortaya koymaktadır. 120x95 boyutlarında derinliği 70 cm olan oval olarak bulunan bu mezar, 4 çevresi sıra ile iri taşlarla örülmüştür. Üstü kireç taşı levhalarla kapatılmıştır. Sanduka mezar yapılmaya başlandığında da levha taşlar bulunamadığı için de üstü açık olarak bırakılmıştır. İki çocuk mezarı olan bu mezarlarda mezar armağanları zengindir. Kuş biçiminde çıngırak, pişmiş topraktan yemek kapları, iki oyuncak kağnı tekerleği, üç tunç iğne ve akik boncuk ve muhtemelen banyo

 

olarak iş gören bir tekne, gömü armağanları arasındadır. Çömlek içinde bulunan bebek mezarı ve buna benzer mezarlar, bölgede gömü geleneğini göstermektedir. Bu da toplumda anne ile bebek arasındaki duygusal bağı göstermektedir.

Anıtsal Mezar Kompleksi

Gri Virika’da genelde anıtsal oda mezarlar dikkat çekmektedir. Tarihlendirme ETÇ lll. Evresi boyunca tarihlendirilir. Hayvan kemikleri ve keçi ve koyun kurban edildikleri ön görülür. Yeraltı su pınarlarına doğru yol alınacağı bir gömü kültürünün oluştuğunu göstermektedir. Oda mezarların hemen yanında taştan yapılan yer altına yapılı koridorlardır. Eski Mezapotamya inancında insanın ‘’apzu’’ yu geçmesi gerekmektedir. Yeraltı dünyasına yapılan yolculuk için hazırlıklardandır. Yapılan bu törenler den de anlaşıldığı gibi bu intihamı verirken de ona yardımcı olunacağı anlamına gelir. Dışarıda  yapılan  ayin  ve  ritüeller,  kurban  kesmeler  bu anlamı taşımaktadır. Ölünün işini kolaylaştırmaktır. Buna benzer yeraltı geleneğini taşıyan iki höyüğe daha rastlanılmıştır. Bunlardan Gedikli, Karahöyük ve Kırışkal höyük olarak bilinmektedir. Bu tür höyüklerde zaman zaman törenler düzenlenir, anma yapılır. Suriyede de buna benzer höyüklerden vardır. Tell Ahmar, Tell Kara Kuzak gibi. Ölen kişilerin genelde saygı duyulan ailelerden oldukları da bilinmektedir.

 

Mimari Olarak

Kademeli olarak yer zemin düzeltildikten sonra 60x35 metre olarak bir alan içerisinde 60x40 kerpiç bloklarla örülmüş kerpiç döşeme elde edilmiştir. Bu döşemenin kuzeybatı ve güney kenarları 2 metre  yükseklikte  bir  teras  oluşmuştur. Döşemenin güneybatı, güneydoğu ve güneyi bazalt taşlarıyla örülmüştür. 1.20 kalınlığında ve 1,5m yüksekliğindedir. Güney kısmında yapılmış su kanalı ve kurban çukurları yer almaktadır. Bu inşaatın ETÇ yapıldığını göstermektedir. Aynı zamanda 1.35x2, 5m genişliğinde bir havuz bulunmakta, yanı sıra bazalt taşında yapılı yer altı sularına inen su kanalı tespit edilmiştir. Gri Virika kültü ve inanç yapı sistemi genelde bereket sistematiği üzerine kuruludur.

Tülin Tepe Höyük

Tülintepe Höyüğü, Keban Barajı Gölü suları altında kalmadan önce Elazığ il merkezinin 21 km. doğusunda yer almış olan bir höyüktür.  Höyük  250x200metre  boyutlarında ve  20  metre

 

yüksekliğindeydi. Tülintepe Höyük’teki ilk yerleşmenin Halaf yerleşmesi olduğu ve M.Ö. 5000 yıllarına dayadığı anlaşılmaktadır.

Ancak bu tabakada taban suyu içinde kalması nedeniyle geniş çaplı kazı yapılamamamıştır ve çanak çömlek buluntularıyla temsil edilmektedir. Bu dönemin ardından gelen yerleşim ise Halaf- Obeyd Geçiş Evresi olarak tanımlanan dönemdir. İzleyen kültür evreleri Obeyd, Obeyd Sonrası ve Erken Tunç Çağı‘dır.

 

Nemrut Dağı:

Nemrut Dağı, Adıyaman ilinin Kahta ilçesi yakınlarında Ankar Dağları civarında 2150 metre yüksekliğinde bir dağdır. Toros Dağ Silsilesi‘nde bulunur.

Güney Doğu Anadolu Bölgesi’nde Adıyaman ili sınırları içindedir. 1988 yılında ilan edilmiştir. Yüz ölçümü 13.827 hektardır.

 

Milli parkın kaynak değeri eski çağlarda “Kommagene“ olarak bilinen, bu alanda bulunan arkeolojik kalıntılardır.

Antiochos  Tümülüsü  ve  buradaki  dev  heykeller, Eskikale, Yenikale, Karakuş Tepe ve Cendere Köprüsü milli park içinde kalan kültürel değerdedir. Doğu ve batı teraslarında Antiochos  ile  tanrı tanrıça  heykellerinin  yanı  sıra  aslan ve kartal heykelleri bulunmaktadır. Batı terasında eşsiz bir aslanlı horoskop yer almaktadır. Heykeller, Helenistik, Pers sanatı ve Kommagene ülkesinin özgün sanatı harmanlanarak yontulmuştur. Bu anlamda Nemrut Dağı‘na “Batı ve Doğu uygarlıklarının köprüsü’’ denebilir. Kommagene Kralı Antiochos Theos, M.Ö. 62 yılında bu dağın tepesine, pek çok Yunan ve Pers tanrısının heykelinin yanı sıra kendi mezar tapınağını da yaptırmıştır. Mezarda, bir kartalın başı gibi, tanrıların taş oymaları bulunur. Heykellerin diziliş şekli hiyerotesyon olarak bilinr. Nemrut Dağı, Doğu Anadolu Bölgesi’nde Van Gölü’nün batısında yer alan bir volkandır. Yükseltisi 2935m. olan Nemrut volkanının zirvesinde çapı 6 km’yi bulan ve dik yamaçlar ile çevrili daire şekilli bir kaldera bulunur. Kalderanın batısında bir göl yer alır. Jeolojik  kayıtlara  göre  Nemrut  volkanından  son lav çıkışları 1441,1597 ve 1692 yıllarında yaşanmıştır. 1441 yılında, halk arasında “Kantaşı Mevkii“ olarak adlandırılan yerde, aktivite sonucu lav akıntıları yaklaşık 10 km2 lik bir alanda etkili olmuştur. Günümüzde Nemrut volkanından sıcak gazlar çıkmaktadır. Jeologlar Türkiye’nin faaliyete geçebilecek en riskli yanardağı olarak, Bitlis sınırlarında yeralan Nemrut Dağı’nı göstermektedirler. Kahta ilçe sınırlardaki Nemrut Dağı’nda karasal iklim özellikleri görülmektedir. İlçe sınırlarındaki Atatürk Baraj Gölü nedeniyle, iklim yapısı önemli bir ölçüde değişiliğe uğrayarak Akdeniz iklimi ile benzerlik göstermeye başlamıştır. Ancak yaz ortasında bile, Nemrut Dağı’nda gün doğumu oldukça soğuk olur. Mezarda 1881 yılında Alman mühendis Karl Sester tarafından kazı çalışmaları yapılmıştır. Daha sonraki yıllarda yapılan kazılarda da Antiochus’un mezarı bulunamamıştır.

 

 

 

Titiriş Höyük

Şanlıurfa il merkezine kuş uçuşu 36 km. kuzeyinde, Bozova ilçesinin 18 km. kuzeydoğusunda yer alan bir höyüktür. Kısmen Bahçeli Köyü’nün altına da uzanan höyük 3,3 hektarlık olup tepe, 33 hektarlık bir alan yayılmakta ve 22 metre yüksekliktedir. Höyük, Atatürk barajı su toplama sahası dışında kalmaktadır.

Titriş Höyük, tepe, teraslara yayılan aşağı şehir ve buların oluşturduğu kent merkezinin ötesinde dış şehir olarak büyük bir yerleşmedir.  Yukarı  kent  akropolis  tepenin 200x180  metre boyutlarındaki  üst  kesiminde  yer  alır. Tepenin doğusunda ve batısındaki 300x180 ve 400x200 metre boyutlarıdaki teraslarda aşağı şehir yayılmaktadır. Tepenin kuzey kesiminde ise 800x200 metre alana yayılmış bir şehir bulunmaktadır. Bunlara ilaveten höyüğün yaklaşık 400-metre kuzeybatısında bir mezarlık alanı vardır. Tüm bunların dışında yerleşmenin bütünüyle dışında işlik ve mandıra tarzı, birkaç evden oluşan yapılar bulunmaktadır. Bu haliyle tamamı 43 hektar  gibi o dönem için inanılması güç bir yayılma alanı oluşmaktadır. Höyüğün yer aldığı ova, tepeler arasında güneye

 

uzanan bir vadi ile Harran ovasına ve Balık vadisine böylece Kuzey Mezopotamya’ya  coğrafi  olarak  bağlanmaktadır.  Bu doğal yolu izleyerek Kuzey Mezopotamya’dan Titriş’e uzanan ticaret yolu, buradan  ırmak  vadileri  üzerinden  Samsat Höyük’e  ve  Orta Anadolu’ya devam etmekteydi.

Mezarlık alanında 1981-82 yıllarında yapılan kazılarda 38 mezar ortaya çıkarılmıştır. Ancak Titriş Höyük kazılarında en sansasyonel buluntu yaklaşık 4000 yıl öncesine tarihlenen bir toplu mezardır. Üç kadın, iki çocuk ve bir bebeğin de aralarında bulunduğu en az 19 kişinin bir evin tabanı altında gömüldükleri ve evin tabanının yeniden sıvandığı anlaşılmaktadır. İskeletleri üzerinde yapılan incelemelerde, 16 yetişkin kafatasında, mızrak ya da baltayla yapılmış kafatası travması buğularına ulaşılmıştır. Arkeolog Ömür Dilek Erdal’ın bulguları, Akad İmparatorluğu’nun çöküşü ardından yaşanan karışıklıklara bağlanma eğilimindedir. Bir diğer ilginç buluntu, mezarlık kazılarda bulunan halka idollerdir. Bu idollerden biri altın, biri gümüş biri mermer dokuzu ise deniz kabuklarından yapılmış idollerdir. Bu örneklerin Doğu Ege tipini (Polichni) yansıttığı ileri sürülmektedir. Batı Anadolu’ dan gelen etkilerle ilgili bir başka buluntu da Titriş Hüyük’te ele geçen, bir çeşit iki kuplu maşrapa olan depaslardır. Titriş Hüyük’te, Tilmen Höyük, Lidar Höyük ve Oylum Hüyük’te olduğu gibi oda mezar geleneği görülmektedir. Titriş Höyük’te hem yerleşim içinde hem de dışında oda mezarlar bulunmuştur. Bu mezarlarda her yaş ve cinsiyetten bireylerin toplu olarak gömüldüğü, bu bağlamda aile mezarı olarak kullanıldığı ileri sürülmektedir. Oda mezarlara gömüt armağanı olarak meyvelikler, Suriye şişeleri, sığ ya da derin çark yapımı kaseler, ikili bileşik kap gibi değişik formlu kaplar bırakılmıştır. Oda mezarlardaki diğer buluntular küresel başlı bronz iğneler, büyük bir hançer, deniz kabuğu, frit boncuklar ve pedestal dipli bazalt bir havan, üzeri çizilerek bezenmiş bir deniz kabuğu parçası, deposlar, ucu kıvrık kronz mızrak ucu, mermerden keman biçimli iki idol ve kapların birinin içindeki çiçek kalıntısıdır. Söz konusu buluntular Erken Tunç Çağı ll. Evre’ye M.Ö. 2600-2400 ve ETÇ lll. Evresi M.Ö. 2300-2100 ETÇ tarihlendirilmektedir.

Buluntuların bir kısmı, depaslar ve mermer keman biçimli idoller ithal olup diğerleri yerel üretim olarak görülmektedir. Tilla

 

Mezarlık alanında 1981-82 yılarında yapılan kazılarda Geç Hitit Dönemi yapı katlarında, bölgede bugün olduğu gibi iki katlı evlerde yaşandığı ortaya çıkmaktadır. Bu dönemdeki yerlşimin her noktası, yangın geçirmiş Genç Tunç Çağı katların hemen üzerinde yer almaktadır.

Öte yandan Geç Tunç Çağı yapı katının üzerine oturmuş olan Erken Demir Çağı yapı katının boyutları, mimari geleneği, yapı teknikleri ve kullandığı malzemeler çok farklıdır. Ancak, 1989 yılı kazı çalışmalarına başkanlık eden İngiliz Arkeoloji Enstitüsü’nden David French, bu yargıların höyüğün sınırlı bir bölümünden ele edilmiş çanak çömleğe dayandırıldığını, kazılarda Geç Tunç Çağı’na ait hiçbir yapı katı bulunmadığını, söz konusu çanak çömleğin de Demir Çağı çanak çömleği olduğunu ileri sürmektedir. French ayrıca, yerleşimin yangından sonra terk edilmediğini ifade etmektedir. French’e Göre Tille Höyük’te yerleşim, Erken Demir Çağı’nda başlamış, Geç Hitit Dönemi boyunca M.Ö. 900 ve 800. yüzyıllarda ve ll. Sargon’un M.Ö. 708’de Asur’u ele geçirmesine kadar devam etmiştir. Fakat David French, 1990 yılı kazı sonuçlarında bu kararın acele verilmiş bir karar olduğunu belirlemekte, yangın geçirmiş yapı katının M.Ö. 1200’e tarihlenmesini önermektedir.

 

Tille Höyük

 

Kazıları ilk kez, muhtemelen ll. Sargon’un ele geçirdiği 62 kentten biri olan Geç Hitit Dönemi‘ne ait bir yerleşimin genel görünümünü  sunmaktadır.  Öte  yandan,  1988  yılındaki kazılara başkanlık eden Geoffry Summers’a göre, Genç Tunç Çağı’na tarihlenen ve M.Ö. 10., belki de 11. yüzyıla ait buluntular, Bronz Çağı çöküşü ardından yaşanan ve çok az tanınan genel çöküş hakkında önemli bilgiler vermektedir. Örneğin, Adıyaman bölgesi ve Elazığ-Malatya bölgesinin kuzey kesiminde, Geç Tunç Çağı’nı, Hitit Demir Çağı’nın Geç Hitit Çağı’nı kesintisiz izlemediğini söylemek mümkündür. Çünkü Tille Höyük’te yangına ugramış Geç Tunç Çağı yapı tabakalarından belirsiz bir süre sonra kurulan Demir Çağı katları pek çok yönden farklılık gösteren yerleşimlerdir. Özellikle doğu ve batı yamaçlarına bu kültür evresinin geniş bir yayılım gösterdiği ifade edilmektedir. Batı yamaçtaki mezarlığın da bu kültür evresine ait olduğu düşünülmektedir.

Hassek Höyük’ün Erken Tunç Çağı’na ait 5. Tabakası, ETÇ lA evresi olarak görülmektedir. Bu evre Geç Kalkolitik Çağ ETÇ l. Evresi geçişi olarak değerlendirilmektedir. Öte yandan Geç Kalkolotik Çağı’ndan M.Ö. 3100-3000 son Uruk Dönemi’ne uzanan bir yerleşim söz konusudur.

 

 

Buluntular:

 

ETÇ  yerleşimi  kazılarında  az  sayıda  Karaz  çanak çömleği bulunmuştur. Bunun dışında mühür baskılı çanak çömlek buluntuları ilginç görünmektedir. Diğer yandan, M.Ö. 3400 yıllarına tarihlenen, dünyada ilk mozaik kabul edilen buluntu Hassek Höyük’te ETÇ lA evresi itibaren, seçkin sınıfın yerleşme alanı ile diğer insanların yerleşme alanı aşağı şehir, ayrılmaya başlamıştır. Hassek Hüyük bu konuda da tipik bir örnek teşkil etmektedir. Hassek Höyük’ün bir diğer özelliği ise uzamanlaşmış bir üretim alanı olmasıdır. Kuzey Suriye’deki tüm koloni yerleşmeleri için Kelani tarzı, çakmak taşı bıçak üretimi bu yerleşmede yapılmaktaydı. Hassek Höyük, Şanlıurfa ili Siverek ilçesinin yukarı Tillakin Köyü yakınlarında yer alan bir höyüktür. Fırat Nehri’nin yarattığı erozyon nedeniyle tahrip olmadan önce 350x150  metre  boyutlarında  olan  bir  yerleşim  olduğu

 

düşünülmektedir. ETÇ lA evresi Mezopotamya merkezli Uruk Kültürü’nün Güneydoğu Anadolu Bölgesi’ne yayılmasının sürdügü bir dönemdir. Bu dönemde Anadolu içlerinde Uruk koloni/istasyon kasabaları   kurulmaktaydı.   Bıçak   üretimi bu  yerleşmede yapılmaktaydı. Hassek Höyük bu koloni kasabaları için bir örnektir. ETÇ lA evresinden itibaren, seçkin sınıfın yerleşme alanı ile diğer insaların yerleşme alanı aşağı şehir ayrılmaya başlamıştır. Hassek Höyük, Kuzey Suriye’deki tüm koloni yerleişimleri için Kelani tarzı çakmak taşı bıçak üretimi bu yerleşimde yapılmaktaydı.

Gritille Höyük

 

 

Adıyaman ili Samsat ilçesinin 7 km. kuzeydoğusunda bulunan bir höyüktür. Diğer adı Tille olan höyük, Atatürk Barajı Gölü suları altında kalmadan önce Kovanoluk (Biriman) Mahallesi’nin 3 km. kuzeydoğusundaydı. Baraj gölü altında kalmadan önce Fırat kıyısında bulunuyordu. Höyüğü oluşturan tepenin doğu kısmı nehir erozyonu

 

tarafından zaten aşındırılmıştı. Yerleşim için oldukça uygun koşullara sahiptir. Batı kesimi tarım yapılabilecek geniş düzlüklere açılır. Nehir kenarında yazın bile soğuk su alınabilecek iki pınarı vardır. Ağaçlıklı ırmak kenarı bol odun sağlar. Nehir üzerideki adalardan yazın bile yeşil ot bulunabilmektedir. Üstellik bölgede oldukça iyi durumda çakmak taşı kaynakları vardır. Bölgede ilk yerleşim Erken Neolitik Çağ’da M.Ö. 7000-6000 gerçekleşmiş, bir süre sonra M.Ö. 3 000 yılına kadar terk edilmiştir. Daha sonra ilk Tunç Çağı yerleşimi yer almıştır. M.Ö. 3000-2000 bu boşluktan sonra Hellenistik Dönem ve Roma Dönemlerinde iskân görmüştür.

M.S. 1000-1250 Orta Çağ’ da da bir kale inşa edilmiştir. Bununla birlikte R. Ellis, M.Ö. 900-600 arasında bir Demir Çağı yerleşiminin de olabileceğini gösteren bulgular olduğunu belirtmiştir.

 

 

İmikuşağı Höyüğü

 

İmikuşağı Höyüğü, Elazığ ili, Baskil ilçesi, İmikuşağı Köyü‘nün kuzeybatısında yer alan bir höyüktür. Fırat’ın doğu kıyısındadır. Tohma çayının Fırat’a döküldüğü bölgenin karşısındadır.  Nehir yatağından  38  metre  yüksekteki höyük 200x150 metre boyutlarındadır. Ovadan yüksekliği ise 20 metredir.

Orta  Tunç  Çağı’na  tarihlenen  12.  yapı  katından itibaren yerleşmenin doğu yönünün bir surla çevrili yerleşmenin doğu yönünün bir surla çevrili olduğu saptanmıştır. Söz konusu sur, çeşitli onarımlar, geçirerek 10. yapı katında 2,35 metre genişlikte bir sur olarak kullanılmaya devam edilmiştir. Bu yapı katı mimarisinde, kazılarda hiç kepiç yıkıntısına rastlanmaması yüzünden, tümüyle taş kullanıldığı düşünülmektedir. Geç Tunç Çağı ll. Evre‘ye tarihlenen Hitit İmparatorluğu 8. yapı katının en ilginç buluntusu, 12,4cm. boyundaki pişmiş topraktan ana tanrıça figürüdür. Hitit tipi çarklar giymiş çıplak tanrıça Anadolu’nun ünik yapı katı, 9. yapı katının sonunu getiren olayla ilgili bir yangın tabakası üstüne kurulmuştur. Bu yapı katı, aynı kültür evresine ait 7. ve 8. yapı katından, gerek mimari, gerekse çanak çömlek buluntuları yönünden farklılık göstermektedir. Mimarideki en belirgin fark çok sıralı, yüksek taş temelli yapılardır. Çanak çömlek ise daha çok Eski Hitit ya da Erken Hitit İmparatorluk Çağı çanak çömleğine benzemektedir.

Değerlendirme İmikuşağı Höyüğü, Fırat Bölgesi‘nin en büyük ve önemli yerleşimi olarak görülmektedir. Genellikle geçit vermeyen Fırat, bu noktada kolay geçiş veren bir seviyede olduğu için yerleşme, daha elverişli konumda bulunmaktadır.

Yüzey bulgularına göre Geç Kalkolitik Çağ’da büyük bir yerleşme olan höyük, Erken Tunç Çağı’nda yoğun iskan görmeye başlamış, M.Ö. 2000 yılında muhtemelen en parlak dönemine erişmiştir. Çok sayıda Hitit çanak çömleğinin yanı sıra pişmiş topraktan bir boğa ritonu insan ya da hayvan başı biçiminde ayaksız kap bulunmuş olması höyüğün önemli bir Hitit yerleşimi olabileceği kanıtı olarak görülmektedir.

Söz konusu buluntu Böğazköy ve Tokat / Maşat Höyük’te bulunanlarla  büyük  benzerlik  göstermektedir.  Yerleşmenin M.Ö. 1700-1500 yıllarında tarihlenen Orta Tunç Çağı ll. Evresi‘ne ait 12.

 

yapı katı, Asur Ticaret Kolonileri Çağı’nın son yapı katıdır ve ağır bir yangın geçirmiştir.

İmikuşağı’na yakın diğer bir höyük olan Arslan tepe höyüğü tabakası da aynı şekilde ağır yangın bulguları vermektedir. Her iki yerleşmede de Asur Ticaret Kolonileri Çağı’nın bir yangınla sona ermesinin, bir istila ya da kavim hareketine bağlı olabileceği önerilmektedir.

 

 

 

 

 

 

Pirot Höyük ya da İkiz Höyük

 

Malatya  ilinin  yaklaşık  42  km.  doğusundan  yer  alan bir höyüktür. Adını, hemen yakınında bulunan Kıyıcak Pirot ya da Pirut köyünden almıştır. En üstten tespit edilen tabakalar şöyledir. l. ve ll.tabakalar Bizans / Ortaçağ lll. tabaka Demir Çağı, lV. ve V. tabakalar M.Ö. 2000 yıla Vl. ve X. tabakalar ErkenTunçÇağı, Xl. ve

 

Xll. tabakalar Geç Kalkolitik Çağ devam eden kazılarda Xlll. ve XlV. tabakalar Obeyd Kültürü’ne ait bulutular vermektedir. Xlll. tabaka tamamen  Obeyd  yerleşimi  olmakla  birlikte  XlV. tabaka Halaf Kültüründen Obeyd Kültürüne geçiş olarak görülmektedir. XlV. ve XV tabakalarda Halaf çanak çömleği bulunmuştur. Bununla birlikte Obeyd mallarına oranla daha oranla daha çok olmalarına karşın ithal olmayıp taklit olduğu sonucua varılmıştır. Bu Halaf mallarının höyüğün erken evrelerine ait olduğu anlaşılmaktadır. Höyükte en eski yerleşim XV. tabaka olup burda sadece Halaf malları bulunmuştur. Dolaysıyla höyüğe ilk yerleşenlerin Halaf Kültürü’nden bir topluluk olduğu kabul edilmektedir.

Cafer Höyük

 

Malatya il merkezinin yaklaşık 40 km. kuzeydoğusunda bulunan höyük bugün için Karakaya Barajı suları altında kalmıştır. Bölgenin günümüzde 9000 yıl önce iskan edildiği düşünülmektedir. Paleolitik Çağ insanlarının, Malatya civarında sık rastlanan mağaralardan çıkıp yabanıl tahıl devşiriciliği ile yerleşik yaşama geçtikleri ardından da tarıma başladıkları Neolitik Dönem anlaşılmaktadır. Ancak hayvan evcilleştirildiğine ilişkin bir bulgu yoktur.

Oylum höyük Kilis ilinin 7 km. güneydoğusunda, Oylum ilçesi yakınlarında  yer  alan  bir  höyüktür.  Oylum  Höyük doğu  -batı yaklaşımlarında  Fırat  Vadisi  Amik  Ovası, kuzey  -güney yaklaşımlarında ise Anadolu Platosu ile Kuzey Suriye ulaşım hatları üzerinde bulunmaktadır. Öte yandan Holosen Devir‘de Kilis Ovasının ılıman, dolayısıyla flora ve fauna yönünden zengin doğasında bölgenin insan yerleşimi açısından elverişliliği yüksektir. Höyük tabana 460x320metre boyutlarındadır. Yükseklik kuzey kesiminde 22 metre, güney kesininde ise 37 metredir, iki tepe arası bir boyunla bağlanmıştır.

Höyüğün batı ve doğu yamaçlarında köy evleri yapılmış olup ayrıca toprak çekilerek tahribata neden olunmuştur. Kalkolitik Çağ- Tunç Çağı katmanında yangın geçirmiş kerpiç duvarlı yapılar bunlumuştur. Bu katmanda belden yukarısı tahrip olmuş Akdeniz ırkından bir erkek cesedi bulunmuştur. Ceset dizleri karnına kıvrılmış olarak Höcker görünümündedir. Ayrıca üç ayrı bebek cesedi debulunmuştur. Geç Uruk Dönemi katmanında ölülerin evlerrin tabanına  gömüldüğü görülmektedir.  Höyüğün  Kalkolitik  Çağ yerleşimlerrinde ağırlıklı olarak tahılla beslenildiği, buna ek olark bakla, mercimek, incir, üzüm ve çeşitli sebzelerin tüketildiği saptanmıştır.

Hellenisik Dönem yapı katındaki kazılarda büyük taş bloklarla yapılmış büyük bir yapı ve civarında gümüş, bakır ve tunç sikkeler bulunmuştur.  Yapıda  bulunan  seramikler M.Ö.  1000’e tarihlenmektedir. Kireç taşından yapılma silidirik bir mühür üzerinde kabartma olarak topuklarına kadar uzanan bir elbise giymiş bir erkeğin, tanımlanmayan iki ayaklı bir yaratığa ok atmak üzere olduğu resmedilmiştir. Bu tarz mühür işlemeleri  Yeni  Asur  mühür işlemelerinden  bilinmektedir. Kuzey  yükseltisinde  2007-2009

 

yıllarında yapılan çalışmalarda adak eşyaları bulunmuştur. Orta Tunç Çağı ll‘ye tarihlenen yapıdaki adak buluntuları bakır bir balta ile tunç tanrı ve yine tunçtan bir tanrı çifti heykelcileridir. Tüm bu eşyalar yapının temel ve tabanı altına yerleştirilmiştir. Muhtemelen yapının tanrılar tarafından esirgenmesi sağlanmak istenmiştir.

 

 

 

Çayönü Höyük

 

Neolitik  Diyarbakır.  Çayönü  Höyük  ya  da  Çayönü Tepesi Diyarbakır kuzeybatısında, Ergani ilçesinin 7 km güney batısında yeralan bir höyüktür. 4,5 metre yüksekliğinde 160x350  metre boyutlarında  yayvan  ve  geniş  bir  tepe üzerinde bulunmaktadır. Güneyinden Boğazçayı Deresi geçmektedir

 

Bilinen Neolitik yerleşimlerin pek çoğundan daha geniş bir kazı çalışmasının yapıldığı Çayönü, yerleşik avcı toplayıcılıktan tarım yapan ve hayvan yetiştiren bir topluma geçişi kesintisiz bir silsile olarak vermektdir. Bunun gibi iyi korunmuş mimarisi, bu alandaki gelişme  aşamalarını  iyi  izlemeyi  sağlamaktadır. Diğer yandan sağlanan tüm bilgiler yerleşim planları, günlük yaşam ve sosyal yapılanış hakkında da geniş bilgi sağlamaktadır. Bu bağlamda Çayönü, Neolitikleşme sürecinin anlaşılmasından son derece önemli bulgular sağlamıştır.

M.Ö. 7500 yıllarında Çayönü kazıları ve izleyen çalışmalar, her şeyden önce aynı kültürün, zaman içinde gösterdiği gelişmeyi izleyebilmek açısından öndemli bilgiler sağlamıştır. En azından Çanak Çömleksiz Neolitik Çağ’ın tüm evreleri, ki yaklaşık olarak 2500-3000 yıl sürmüştür. Kesintisiz olarak gözlenmektedir Çayönü toplumunun bu gelişme çizgisi üzerinde sosyal yapı olduğu kadar beslenme stratejisi de izlenebilmektedir.

Bütün bunlarla birlikte Çayönü Neolitik Dönemi eksiksiz olarak sergilendiği bir araştırma alanıdır. Çanak çömleksiz Neolitik B evresinde yani taş döşeli yapılar ve hücre planlı yapılar evrelerinde, yerleşim düzeninde katı kurallar uygulandığı görülür. Her yapı alt evresinde konutların mimarisi aynıdır. Ve bir sonraki alt evrede tümüyle değişmiş fakat tüm yapılarda aynı plan ve yerleşim düzeni uygulanmıştır. Özellikle açık alanların işlevleri ve düzenlenişlerinde bir otoritenin etkisi belirgün olarak hissedilir. Konut planının alt evreleride  hep  aynı  olması,  her ne kadar sosyal farklılaşmanın olmadığına işaret ediyorsa da, tüm konutların aynı planda yapılmasını dayatan bir otoritenin varlığı da kabul edilmektedir. Hücre planlı yapılar evresinin sonlarına doğru yerleşim planının daha bir örnek hal aldığı belirtilmektedir. Ayrıca ortak mülkiyetten kişisel mülkyete doğru bir değişme olduğu ileri sürülmektedir. Bu gelişmeyi yerleşimde hayvan beslenmesine başlanmasıyla açıklamaktadır. Hayvan yetiştirmeye başlamak, Çayönü’ne yerleşmiş olan, köklerini Paleolitik Dönem‘den alan bu toplumun sosyal yapısında büyük bir dönüşüme yol açmaktadır. Sadece mimari ve yerleşim modeli değil, aynı zamanda ölü kültü ve ölü gömme geleneklerini de değiştirdi. Hayvan yetiştiriciliğinin önemi artıp avcılığın önemi gerilerken standart yerleşim planı da gevşemiştir. Hatta görece temiz tutulan

 

köy,  giderek  bir  çöplük  alanına  dönüşmüştir.  Özellikle Çanak Çömlekli  Neolitik‘te  düzensiz  yapılaşma  çok belirgindir. Bu gelişmeler içinde kült eşyaları giderek azalırken onların yerine günlük kullanıma yönelik eşyalar görünmeye başlar. Paradoksal bir gelişme de kısa sürede yerleşimin nüfusunun azalmasıdır. Esasen bu durum Yakın Doğunun Neolitik yerleşmelerinde görülen bir durumdur. Bu durumun nedenleri halen tartışmalıdır. Hayvancılığa dayanan yeni bir yaşam tarzı ya da beslenme alışkanlığı dolayısıyle karşılaşan salgın hastalıkların neden olduğu ileri sürülmektedir.

 

 

 

 

Taşkun Kale

Taşkun Kale, Elazığ il merkezinin kuş uçumu 31 km. kuzeybatısında  eski  adı  aşvan  olan  Muratçık  köyü’nün  4 km. güneydogusunda yer alan bir höyüktür. Tepe 150 çapında ve 20 metre yüksekliktedir. Bazı yıllar, Keban Barajı Gölü içersinde bir ada haline

 

 

 

 

 

 

gelmektedir. Höyüğün üstünde bir İlhanlı kalesi bulunmaktadır. Yereşme tarımcı küçük bir yerleşme olarak görülmektedir. Buluntular, kerpiçten 50 cm. kalınlıktaki duvarlarıyla 6,5x4,5 metre boyutlarında dikdörtgen bir yapının ancak  iki  odası  ortaya çıkarılabilmiştir. Bu odalardan duvarları sıvalı olan büyük odada at nalı biçiminde bir ocak ve bir seki bulunmaktadır. Bitişik odanın işlevi anlaşılamamıştır. Yerleşme, tarımcı küçük bir yerleşme olarak görülmektedir. Erken Tunç Çağı çanak çömlek buluntuları azdır. Hakim mal grubu koyu yüzlü açkılı mal olarak tanımlanan Karaz çanak çömleğidir. Ray boyunlu çömlekler en çok rastlanan formlardır. Ayrıca Malatya-Elazığ boya bezekli malından parçalar da ele geçmiştir. Dalga motifli, biribirine paralel hatlar, içi dolu üçgen motiflerden oluşan olarak görülmektedir. Krem ve pembe rengi astar üzerine Kırmızımsıkahverengi boya ile bezemeler yapılmıştır. Yontmataş buluntularıyla ilgili yayımlanan tek örnek, Kalkolitik Çağ’dan itibaren görülen çakmak taşından yapılmış katlı ok uçlarıdır. Taşkun Kale Höyüğü’ne özgü maden buluntusu tunç kalemlerdir. Kare kesitli, sap dili, altıgen kesitli namlusu ile az rastlanan örneklerdendir.

 

Değirmen Tepe Höyüğü Bakır Cevheri

 

Malatya Değirmentepe Höyüğü, Malatya ilinin 24 km. kuzeydoğusunda Karakaya Barajı Gölü suları altında kalmış bir höyüktür. Höyükte yapılan kazılarda 11 tabaka belirlenmiştir. Bu tabakalar eskiden yeniye doğru, dönemsel olarak Kalkolitik Çağ Obeyd kültürü dönemi ilk Tunç Çağı Karaz Kültürü, Orta Tunç Çağı, Demir Çağı ve Ortaçağ Roma Dönemi sonu ve Bizans olarak sınıflandırılmıştır. Bu tabakalardan en iyi korunmuş olanı Kalkolitik Çağı olanıdır. Kalkolitik tabakanın Karbon-14 tarihlenmesi M.Ö. 5000 sonu- 6000‘ in başları olarak görülmektedir.

Buluntular:

Kalkolitik Çağ yapı katlarında evlerin taş ve temel olmadan kalın kerpiç duvarlarla dörtgen planlı yapıldığı görülmektedir. Bu tabakalarda çok sayıda çakmak taşı, az sayıda obsidyen malzeme

 

 

 

bulunmuştur. Yine Kalkolitik tabakada 31 bebek ve çocuk gömüsü bulunmuştur. Bunlardan üçünün alın kemiklerinde dağlama izleri vardır. Höyüğün neredeyse bütününe yayılmış olan Demir Çağı yapı katında, tabanı kerpiç döşeli bir zeminde açılan çukurlara küpler içine gömülmüştür. Konutlar, taş temeller üzerinde kerpiç duvarlı, diktörtgen planlı ve bitişik düzen inşa edilmiştir. Ayrıca küçük bir kale kalıntıları bulunmuştur. Çanak çömlek buluntuları Geç Hitit, Urartu ve Son Asur çanak çömlekleri niteliği taşımaktadır.

Höyüğün güneybatı kesiminde Karaz Kültürü‘ne ait çok sayıda çanak çömlek bulunmuştur. Öte yandan bugünkü bilgilerimiz dahilinde Obeyd Kültürü’nün Toroslar’ın kuzeyindeki belli başlı temsilcisi bu yerleşimdir.

Gerek höyükte, gerek çevrede bakır cüruf parçaları bulunmuştur. Bu buluntuların incelenmesinde 1200 dereceye kadar ısıtılmış  olduğu  anlaşılmaktadır.                                 Özelllikle                                       Obeyd Dönemi‘nde  Kalkolitik Değirmentepe’de yoğun bir biçimde bakır üretimi yapıldığı, bakır cürufu buluntularının bolluğundan anlaşılmaktadır.

Yine Obeyd evresinde arpa ve buğday tarımı yapıldığı anlaşılmaktadır. Sığır, kayun, keçi domuz, at ve eşeğin evcil tür olarak yetiştirildiği saptanmıştır. Kazılarda çok sayıda mühür bulunmuş  olması  yerleşimin  yoğun  bir  ticaret falliyette konu olduğunu göstermektedir. Öte yandan höyükteki yerleşimin sürekliliği de bunu desteklemektedir

 

Ziyaret Tepe Höyüğü

Ziyaret Tepe Höyüğü, Diyarbakır ilinin Bismil ilçesi güneydoğusunda, Dicle ve Batman Çayı’nın birleşme noktasında

20 km. batısında Dicle’nin güney kıyısında yer alan bir höyüktür. Bölgedeki büyük höyüklerden biri olup, ovadan 22 metre yükseklikte 3 hektarlık bir alandadır. Kuzey tarafındaki höyüğün akropol üç tarafında uzanan aşağı şehir ise 29 hektarlık bir alana yayılmıştır. Diyarbakır Arkeoloji Müzesi tarafından Tepe Höyüğü adıyla tescil edilmiştir. Orta Asur İmparatorluğu’nun Geç Tunç Çağı boyunca yukarı Dicle yönünde genişlemesiyle Ziyaret Tepe‘de iskân, ilk kez aşağı şehrin nerdeyse büyük bir bölümü olan 32 hektarlık bir kısmına yayılarak ulaşmıştır. Küçük de olsa bir kent haline gelmiştir.Bununla birlikte Erken Demir Çağı’nda yerleşim daralmıştır. Bölgede Geç Demir Çağı’nda yerleşim daralmıştır. Aşağı şehir muhtemelen terk edilmiştir.

Bölgede Geç Demir Çağı’na karşılık gelen Geç Asur Dönemi’nde ise yeniden bir hızlı kentleşme görülür. Geç Asur seramikleri M.Ö. 900 yüzılda höyük ve tüm aşağı şehir surlarının içinde yayılmış durumdadır. Bu durum, M.Ö. 7. yüzyıl çöküşünde ya

 

 

 

 

da hemen sonra son bulmuş görünmektedir. Bazı kazı başkanları, Ziyaret Tepe‘nin Asur imparatorluğu’nun çöküşünde ya da hemen sonra  son  bulunduğunu  söylemektedirler. Bazıları da Asur İmparatorluğu’nun Orta Asur Geç Tunç Çağı ve Geç Asur Geç Demir Çağı dönemlerinde M.Ö. 1300-600, Dicle kıyısında üç büyük sınır kentinden biri olduğunu belirtmektedirler. Bu bağlamda Asur kayıtlarına geçen Dicle bölgesinin  merkezi  garnizonlardan  olan Tuşhan’ın  Ziyaret Tepe olduğu düşünülmektedir. Geç Asur Dönemi’nde eyalet başkenti olan Tuşhan, bazı kaynaklarda Tushu yada Tusha olarak geçmektedir. Geç Asur Dönemi tabletlerinden Tuşhan eyaletnin, M.Ö. 9-7. yüzyılda imparatorluğun en önemli kuzey eyaleti olduğu anlaşılmaktadır. Öte yanden Ziyaret tepe kazılarında ele geçen 21 adet çivi yazılı kil tabletin bu durumu gösterdiği ileri sürülmektedir. Mari kayıtlarında kentin adı, hem ülke anlamına gelen “Kur“, hem de kent anlamında “uru“ tanımcılarıyla yazılmıştır. Ziyaret Tepe‘de bulunan ve M.Ö.  620-610  yıllarında tarihlenen  kil  tabletler,  kentin düzeni ve işleyişi ile ilgili konulardandır. Tabletlerden, Tuşhan’ın bir vergi toplama ve tahıl silosu işlevi gördüğü anlaşılmaktadır. Bununla birlikte Tuşhan’ın esasen Ziyaret Tepe değil Üçtepe Höyüğü olduğu yönünde görüşler de vardır.

 

 

 

Hasankeyf

 

Hasankef, Batman’a bağlı olan, iki yakasını Dicle’nin ayırdığı tarihi bir ilçedir. İlçenin tarihi, 10000 yıl öncesine kadar gitmektedir. 1981’de doğal koruma alanı ilan edilmiştir. Tarihte Hasankeyf’in ne zaman kurulduğu kesin olarak bilinmemekle birlikte, tarihi antik döneme kadar dayanmektadır. Hasankef Höyüğü‘nde yapılan çalışmalarda 3500 yılından 12000 yıl öncesine kadar arkeolojik buluntulara rastlanmıştır. Yerleşim, yukarı Mezepotamya’dan Anadolu’ya geçiş yolu üzerinde ve Dicle nehrinin kenarında kurulmuş olması nedeniyle stratejik bir öneme sahipti. M.S. 2. ve 3. yüzyıllarda sınır yerleşimi olarak Bizanslılarla Sasaniler arasında el değiştirmiştir. Diyarbakır ve çevresini ele geçiren Roma İmparatoru ll. Konstantius, bölgeyi Sasanilerden korumak amacıyla iki sınır kalesi inşa ettirmiştir. M.S. 363 yılında inşa edilen kale uzun süre Roma ve Bizans egemenliğinde kaldı. Hrıstiyanlığın bölgede 4. yüzyıldan itibaren yayılmaya başlamasından sonra yerleşim Süryani Piskoposluğu‘nun merkezi durumuna geldi Kadıköy Konsili tarafından M.S. 451 yılında Hasankeyf’teki Piskoposluğa Kardinal unvanı verilmiştir. Hasankeyf 640 yılında, Halife Ömer Dönemi‘nde islam ordusu tarafından ele geçirildi. Emeviler, Abbasiler, Hamadaniler ve Mervaniler egemenliğinde kalan yerleşim M.S. 1102 yılında Artuklular tarafından ele geçirilmiştir. Artuklu Beyliği’nin M.S. 1102-1232 yılları arasında başkentliğini yapan Hasankeyf, en parlak dönemini bu tarihlerde yaşamıştır Artuklular Dönemi‘nde imar edilerek kale kasabası özelliğinden kurtulup şehir haline geldi. M.S. 1232 yılında Eyyubiler tarafından ele geçirilen yerleşim, M.S. 1260 Moğollarca ele geçirildi ve tahrip edildi. Hasankeyf’in Eyyubi hâkimi Hülagü’ye bağlılığını bildirerek şehirdeki egemenliğini devam ettirebildi. Hasankeyf, M.S. 14. yüzyılda önemli bir şehir olma özelliğini korumakla birlikte eski parlak günlerine kavuşamadı. M.S. 1462 yılında Uzun Hasan tarafından ele geçirilen şehir Akkoyunlu topraklarına katıldı. Akkoyunluların zayıflamasıyla M.S. 1482 yılında Hasankeyf’te Eyyubi emirlerinin yönetimi yeniden başlamıştır. Bir süre sonra Safeviler’in denetinine geçen yerleşim, M.S. 1515 tarihinde Osmanlı topraklarına katılmıştır. 1524 yılına kadar. Osmanlı yönetimine bağlı Eyyubi yöneticiler tarafından idare edilen Hasankeyf,  bu  tarihten  itibaren  Osmanlı  idarecileri tarafından yönetilmeye başlanmıştır. 17. yüzyıldan itibaren ana ticaret yollarının

 

değişmesi ve Osmanlı- İran Savaşları sonucunda ticarette görülen duraklama neticesinde şehir önemini yetirdi. 1867 yılından sonra Mardin Midyat’a bağlı olan yerleşim, 1926 yılında Gerçüş ilçesine bağlanmıştır. 1990 yılında Batman’ın il olmasıyla ilçe bu şehre bağlanmıştır.

 

Tilmen Höyük

Gaziantep ilinin İslâhiye ilçesinin 10 km. doğusunda yer alan bir höyüktür. Karasu Irmağı kollarıyla çevrili bir arazide 225 metre çapında 21 metre yüksekliktedir. Sakçagözü Ovası‘nın batı kenarında bulumakta olup en büyüklerinden biridir. Büyük bölümü kazılarla ortaya çıkarılan yerleşmede yenileme çalışmaları günümüzde devam etmektedir. Prof. Dr. Refik Duru tarafından kazı sürdürülmektedir.

M.Ö. 2.000 yıl sonu 1.000 başlarına tarihlenen, iri taşlardan harçsız olarak               yapılmış iç                 ve          diş             surların  doğu      tarafındaki anıtsal    kapının     hemen                 yanında iki               bazlat    kapı               aslanı bulunmuştur. Doğal

 

 

 

olarak  kentin  asıl  giriş  kapısının  bu  doğudaki  kapı olduğu düşünülmektedir. Biri kuzeybatıda, diğeri ise güneybatıda daha küçük boyutlu iki kapı daha vardır. Surlar, yer yer dötgen planlı kulelerle desteklenmiştir. Diğer yandan gün ışığına çıkarılan anıtsal yapılardan bir de Amik Ovası’ndaki Alalah Höyüğü 7. yapı katındaki saraya büyük benzerlik göstermektedir. Alalah’ın bir süre, esasen Halep merkezli bir Amori krallığı olan Samhad Krallığının başkentliğini yaptığı bilinmektedir. Mari’de günümüzde tel El-Hariri bulunan bir kil tablette Yamhad Krallığı‘nın 20 krallıktan oluşan bir birlik olduğundan söz etmektedir. Bu bilgilerden hareketle Tilmen Höyük‘te kazılan sarayın ETÇ, M.Ö. 2000‘li yıla tarihlendiği ve Tilmen’in Samhad’ın 20 krallığından bir olduğu düşünülmektedir. Yerleşmenin kuzeydoğusunda 17 basamak ve rampayla çıkılan 8 metre yükseklikte dairesel planlı kuleler ortaya çıkarılmıştır. Yapıların hepisi, civarda bolca bulunan bazalttan yapılmış olup kerpiç sadece duvarların üst kısmında kullanılmıştır. Bu haliyle höyük, neredeyse yarı yarıya taştan oluşmuş görünümündedir. Orta Tunç Çağı’nda kent, iç ve çevresini saran dış kent olaarak iki kısımdan oluşmaktadır. Dış kent ve iç kent iç içe iki sur hattıyla korunmaktadır. Dış surda doğu, batı ve kuzey kesimlerinde üç, iç surda ise doğu kesiminde bir anıtsal kapı mevcuttur. Bu dönemde iki evreli bir saray kaompleksi bulunmuştur. İlk evre saray yapıları, taş döşeli bir alan etrafında dört bağımsız birimden oluşur. Bunların ikisi ikier katlıdır. Bir sonraki evre saray yapıları ise çok büyük taşlardan üç bağımsız birim olarak yapılmıştır.

 

 

Coba Höyük

Coba Höyük, Gaziantep il merkezinin yaklaşık 45 km. kuzeybatısında, eski adı Keferdiz olan Sakçagözü Bucağı‘na 3 km. mesafede yer alan bir höyüktür. Orta boy bir höyük olan Coba Höyük, 140x90 metre boyutlarında ve 9 metre yüksekliğinde bir höyüktür. Bazı arkeolojik metinlerde Sakçegözü ya da Sakçagözü olarak da geçen höyük bu adı, İslâhiye Ovası‘nın devamı olan Sakçagözü Ovası’ndan almıştır. Ova Amanos Dağları ve sof Dağı’ından kaynaklanan ve güneyinde Asi Nehri’ne dökülen küçük derelerin yer aldığı verimli bir ovadır.

 

Buluntular:

Samarra-Erken Halaf Dönemi tabakasında ll. tabaka rastlanılan

13-15 cm. kalınlıktaki birçok kil taban ve dal örgü yapı izleri bu yerleşim  katının  kulübe  tipinde  evler  ve  yapılardan oluştuğunu göstermektedir. Bu tabaka, Halaf çanak çömleğinin görülmesiyle Geç Neolitik Çağ’dan Erken Kalkolitik Çağ’a geçişi temsil etmektedir. Geç Halaf Dönemi katında lll. tabakada ise 5 cm. kalınlıkta kil taban üzerinde duvar masif kerpiç tekniği kullanıldığı düşünülmektedir.

 

Halaf çanak çömleğinin tüm çeşitlerinin görüldüğü tabakadır. Obeyd Dönemi’ni temsil eden lV. tabakada ise ilk kez Coba Höyük’te görülen ve Coba kasesi olarak tanımlanan kapları vermektedir. Arkeoloji dünyası için en önemli buluntular M.Ö. 1000 birinci çeyreğine tarihlenen bir Geç Hitit Dönemi kraliyet merkezidir. Çok sayıda ortostadla süslenmiş büyük bir saray, geniş yapılar ve kent surları, kazılarda ortaya çıkarılmıştır. Taş kabartmalar Arami sanatının en seçkin örnekleri olarak görülmektedir. Saray girişindeki iki kapı aslanı özellikle ilginçtir. Ortostatlardaki kabartmalar arasında kuşadamlar ve tanrı motifleri yer almaktadır. Kazılar sırasında ele geçen taşınabilir eserler Berlin as Vorderasiatische Museum, Ankara Anadolu  Medeniyetleri  Müzesi  ve  İstanbul  Eski  Şark Eserleri Müzesi’nde sergilenmektdir.

Kavuşan Höyük

 

Kavuşan Höyük, Diyarbakır ili Bismil ilçesinin 10 km güney doğusunda, Şeyhan deresi ile Dicle’nin birleşitiği bölgenin hemen doğusunda  yeralan  bir  höyüktür.  Dicle  kıyısında  65-70 kadar güneyindedir. Höyüğü kuzey yarısı Dicle tarafından yenmiş olup, güney yapaçları ise Şeyhan Deresi alüvyonlarıyla örtülmüştür. Yüzeyde yaygın tarım yapılmasıyla tahrip olmuştur. Höyük boyutları 175x75 metre olaup, yükseklik kuzey kesimde 8 metre iken güneyde 2 metre kadardır. Alan olarak 1,5 hektar olduğu belirtilmektedir.

Erken  Demir  Çağı  Doğu  Anadolu’sunun  iyi  tanınan yivli seramiği, Kavuşan Höyük’te Orta Assur ve Mitanni çanak çömleği ile birlikte bulunmaktadır. Güneyden gelen bir etkiyle Mezopotamya çanak çömleğiyle, el yapımı, kaba çanak çömlekle temsil edilen kuzeyli bir kültürü, Kavuşan Höyük’te bir arada görmekteyiz. Yeni Assur  yapı  katının  geç  evresine  tarihlenen

20 cm. kalınlıkta sıkıştırılmuş  çamurdan  bir  taban,  3,5x3 metre  alan  halinde bulunmuştur. Yeni Assur tabakasının devamı niteliğindeki tabaka buna benzer bir çamur taban vardır. Hamur yoğurmaya elverişli şekilde çukurlaştırılmış bu taban  30x70  cm.  boyutlarında olupyakınında bir dibek taşı ile silo açığa çıkarılmıştır. Bu mekânın bir “faaliyet alanı” olduğu, tahılların işlenerek günlük ekmek üretildiği düşünülmektedir. Devam eden çalışmalarda yakında bir tandır bulunması da bu yaklaşımı desteklemektedir. Bu alanın, günümüzde yöredeki tandır alanları gibi ahşap direkler üzerine serilen hafif bir malzemeyle kapatılmış olması mümkün görülmüştür. Yeni Assur Dönemi gömütleri, takılar yönünden zengindir. Kemik ve taştan çeşitli büyüklükte boncuklar, yüzükler ve bilezikler ele geçmiştir.

Gömütler,  kremasyon  gömütler,  basit  toprak  gömütler ve çömlek içi gömütler gibi çeşitlerdir. Üç farklı gömü geleneği gösteren gömütlerin dökümü ise 23 kremasyon, 15 basit toprak ve sadece çocuk mezarlarına bırakılmıştır. Gömüt hediyeleri çoğunlukla boncuklar ve bilezikler olmakla birlikte bir çocuğa ait bir kermasyon gömütte tün mızrak ucu bulumaktadır.

En  zengin  gömüt  hediyeleri  bir  kremasyon  mezarda ele geçmiştir. Bu çocuk gömütünde bir altın küpe, bir tunç ve altın karışımı küpe, bir tunç bilezik ve Hitit İmparatorluk Çağı’na M.Ö. 13-

 

12. yüzyıla tarihlenen bir damga mühür ele geçmiştir. Esasen küçük bir yerleşme sayılan Yeni Assur Dönemi Kavuşan Höyük’te orantısız olarak fazla sayıda ağırşak bulunduğu dikkat çekmiştir. Bu durumun, dokumacılığın yerleşmede önemli bir geçim kaynağı olduğunu, dokuma ürünlerinin civar yerleşmelere pazarlandığını düşünmektedir. Yine Yeni Assur tabakasında bulunan bir şarap dinlendirme kuyusu, bölgede başkaca benzeri olmayan bir mimari öğedir. Tek benzeri günümüzde Mardin’in Sürgücü ilçesinde rastlanan pekmez çukurudur. Kuyunun 4,29 metre dibinde, daha dar çapta 28cm. derinlikte bir çukur vardır. Tüm yüzeyler 1,5-2 cm kalınlıkta kireçle sıvanmış durumdadır. Günümüzde Sürgücü ilçesinin Süryani köylerinde aynı yapıda kuyular görülmektedir. Eskiden şarap deposunun toplanması için yapıldığı anlaşılmaktadır. Orta Tunç Çağı mimari tabakalarındaki en önemli görünün mimari yapı, muhtemelen iki katlı, depolama mekânı da bulunan bir yapıdır. Yangın geçirmiş olduğu, yanmış ve parçalanmış çanak çömlekler, yanık ahşap malzeme, yanık kerpiç bloklar, tabanın geneline yayılmış tahıl, mercimek, bezelye, üzüm tohumlarının kömürleşmiş artıklarından da anlaşılmaktadır. Söz konusu yapı muhtemelen geniş topraklara hükmeden bir toprak sahibine ait olmalıdır.

 

 

 

 

Mezraa Höyük

Türkiye-Suriye  sınırının  kuzeyinde,  Fırat  nehrinin doğu yakasıda Karkamış Barajı etki alanında kalan Mezraa Höyük, Şanlıurfa ili Birecik ilçesinin güneyinde yer alır. Mezraa Höyük’ün tepe alanında Ortaçağ mimari tabakaları tarafından tahribata uğramış olan iki yapıya ait olan kalıntılar ortaya çıkarılmıştır. M.Ö. 3000‘li yılın sonuna ETÇ lll ve lV tarihlenen bu yapıların ani gelişen bir felaketle son bulduğu ve onarılmayarak terk edildiği saptanmıştır. Konumu, mimari planlaması ve inşaat tekniği ile yapılardan ele geçen mühürler ve seramik buluntular, Mezraa Höyük’ün tepe üzerinde yer alan yapılarının bu bölgenin veya merkezin yöneticisine ait bir yapı topluluğu olabileceğini düşündürmektedir. Bu veriler, bu dönemde Mezraa Höyük’te zengin bir yönetici sınıfının varlığı ve bölgede başlayan  sosyal  değişikliklerin  ilk  işaretlerinden birini oluşturmaktadır.

 

Akarçay Tepe Höyüğü

 

Birecik Nizip Fırat kenarı M.Ö. 10.000 -8000. Buluntular arasında Çizi / Kazı bezemeli kireç taşı.

 

Biris Mezarlığı Höyüğü (Bozova)

M.Ö. 10.000 -8000.

Buluntular: Çakmak taşı ve çakmak taşından yapılmış çok sayıda dilgi. Kazıcı, kesici, delici aletler.

 

 

Söğüt Tarlası Höyüğü Mağarası (Bozova)

M.Ö. 10 000-8000 yıllarına denk gelen Neolitik Dönem çakmak taşları             bulguları.   Astar             bezemeli    devetüyü          kaba saman  katkılı çanak çömlek   ve   bir             boşlukta    çok             miktarda   bulunan        çakmak

taşlarından oluşan bir yığın bulunmuştur.

 

 

Lidar Höyük ve Diğer Höyükler

 

Yukarıda ismi geçen höyükler hakkında yazılı kaynak ve bilgi yeterince vardır. Benim bu konuda ortaya koymaya çalıştığım konu ise, bu höyüklerin bu bölgede olmaları ve bu höyüklerin hemen hemen tümünün Lidar Höyük etrafında bulunmalarıdır. Bu da bize Kuzey Mezopotamya’nın aslında bizim oralar olduğunu göstermektedir. Coğrafik ve yöresel yaşanmışlıkların bir kısmının halen bu coğrafyada yaşandığına ve insanlık için ilk insanoğlunun bu coğrafyada ve halen gözle görünür olan bu yaşanmışlığın insanlık için çok önem arz ettiğine inanmaktayım. Çocukluğumda bu höyüklerde yaşanılan tarım, hayvancılık ve imar şekillerinin, hatta günlük yaşamın bile bu yerlerde Neolitik Dönem‘den çok fazla değişik olmadığını görmüşümdür. Çok fazla değil bundan 50 yıl önce bu bölgede yaşayan insanların tarımı İlkel metotlarla nasıl yaptıklarını, hayvancılık ve  günlük  yaşamlarının  da  çok  farklı  olmadığını bilmekteyim.

 

Neolitik Dönemlerde insanların yiyecekleri için o kadar da zorlanmadıklarını coğrafyada bulunan yabancı hayvanların pek çok oluşu bir noktada yaşamı kolaylaştırmış olabilir. Ancak yine örnek vermek gerekirse Lidar Höyük’te bakırın işlenişi M.Ö. 5500 yıllarında şekil alırken, ben çocukluğumda değil demire şekil vermek insanların takas yaparak yaşamlarını idame ettirdiklerini bilmekteyim. Toprağı olmayan erkeklerin bazı toprağı olanların yanında azeplik yaptığı bilinmektedir. Bahsetmek istediğim, yöredeki 10.000 yıllık yaşamın bundan 50 yıl öncesine kadar çok da farklı olmadığıdır. Ancak höyüklerdeki yaşanmışlıklara bakılacak olunursa çok değişik kült ve medeniyetin beşiği olduğu görülecektir. Bu kültün günümüze çok yönden de sirayet ettiği gerçeği kaçınılmazdır. Tarım, hayvancılık, imar ancak dini değerlerde değişiklik olmuştur. Ancak mezar,  oda  mezarları hariç,  ölü  gömme  geleneği  benzerlik taşımaktadır. Lidar Höyük  etrafındaki  höyüklerle  ortak  yanlarını karşılaştırmak için höyükler arasındaki yakınlık ve benzerlikleri ortaya koyma bakımından önem arz etmektedir.

Babamın Çocukluğundaki Değirmen dediği İnbaşı değirmeni.

 

Yüksek Kültür

İnsanlar, ticaretle uğraşır. Yiyeceklerinden daha fazlasını üretirler.

 

Ticaret, balıkçılık, hayvancılık, tarım, bakırcılık gibi değişik meslek dalları vardır.

İkamet edenler arasında bir düzen anlaşması vardır. İnsanların dinleri vardır.

Yazı dilleri vardır. Kanunları vardır. Çocuk yetiştirirler.

Teknik olarak gelişme göstermişlerdir.